Het is in de bouw gebruikelijk om te normaliseren per m2 vloer: zoals bijv. energie, materiaal, ventilatie behoefte, of zelfs kosten en investeringen. Maar in feite moet je mbt ‘ de nationale bouwopgave’ natuurlijk niet rekenen per m2 vloer. Want het gaat niet om de impact per m2, maar om de impact van het hele gebouw en zelfs de absolute impact van alle m2’s vloer in Nederland samen. En misschien moeten we immers wel minder m2’s maken, omdat we ze wellicht wel effectief kunnen produceren en benutten, maar er gewoon geen ‘budget’ voor is, in termen van energie , materialen en CO2. [zie vorige bijdrage [1]
Voor bouwers is het natuurlijk wel interessant om te kijken wat 1 m2 vloer nu eigenlijk voor effect heeft. Maar dan moet eerst duidelijk zijn wat er nu eigenlijk mee wordt bedoeld, “ per m2”?
Dat wil zeggen , als referentie, zoals kWh/m2, kg/m2 euro/m2, en/of CO2 emissies per m2. Wat meten we dan eigenlijk? En vooral: over welke m2 vloer? Daarvan bestaan vele definities van, en bovendien worden die dan ook nog eens anders gebruikt in vergelijkingen.
Daarom, wat overpeinzingen bij het rekenen per m2, te beginnen bij welke m2, van bijv. een woning. De essentie daarvan is het creëren van een kamer, een ‘leefbare binnenruimte’, om te wonen. Er is dus een aantal m2 beschikbaar, die gebruikt cq verhuurd kunnen worden, en die in de winter verwarmd moeten worden.
Maar een kamer heeft een deur nodig om binnen te komen. Dus je kan redeneren, iedere keer als die deur opengaat verlies je warmte dus er is een tochtportaal nodig. Zeg dat die 1 m2 groot is. Waar hoort die m2 dan bij? Hij is vrij nutteloos voor de gebruiker, is er dan om reden van energie besparing. Maar, om die operationele energie te besparen is weer een hoeveelheid embodied energie geïnvesteerd, in deur en portaal. De impact van die extra m2 en de embodied energie ervan dient dus mee en omgerekend te worden. Maar niet omgeslagen over die extra m2 , die qua functionaliteit, nutteloos is: die is niet ‘verhuurbaar’, zo gezegd. Het gaat dan om de impact van het geheel, de bouw van de ruimte, verwarmen van de ruimte, bouwen tochtportaal, en dat alles omgerekend per m2 oorspronkelijk -bruikbare- ruimte, dus zonder tochtportaal. Het gaat immers om het leveren van functionele, ‘leefbare’, verhuurbare woonruimte.
Als je vervolgens twee of meer kamers cq ‘appartementen’ naast elkaar zet, creëer je wat voordeel, door gezamenlijk gebruik van een tussenmuur: dat beperkt de materiaal inzet, en het warmteverlies aan die zijde. De vergelijking wordt gunstiger. Bovendien kost dat geen extra m2 grondoppervlak, het portaal kan namelijk gedeeld worden en beiden hebben ook nog volledig toegang tot bijvoorbeeld zonne-energie op hun dak. Dat wordt niet belemmerd. De impact van een bruikbare m2 wordt lager. Wellicht ten koste van wat geluidoverlast, maar dat laten we even buiten beschouwing.
Wat gebeurt er als we die twee appartementen stapelen ipv naast elkaar zetten? Qua energieverliezen maakt dat voor goed geïsoleerde ruimten in principe niet veel uit: er is voordeel van gedeeld dak/vloer ipv gedeelde tussenmuur, en bij niet al te zware bouw zal de fundering over het geheel ook wat voordeliger uitpakken. Maar bij stapelen heb je trappen en evt galerijen nodig. Die tellen dus weer op bij het totaal aan geïnvesteerde materiaal impact, net als een dubbel tochtportaal (en de nuttige m2 nemen niet toe. Over landbeslag straks meer) .
De verdeling van die totale impact over die nuttige functionele m2’s leidt dan dus wel tot een hogere impact per nuttige m2 voor de gestapelde vorm tov de geschakelde vorm. Het is duidelijk dat er zorgvuldig moet worden omgesprongen met wat wel en niet aan of per m2 berekend wordt in allerlei tools.
Natuurlijk bestaan de meeste woningen niet uit 1 kamer. Tenminste niet in de rijke landen. Die hebben meerdere kamers voor aparte functies. Maar dat betekent dus ook meer verkeersruimte binnen die in principe nutteloos is. Nutteloos, dwz op te vatten als niet verhuurbaar: Het wordt duidelijk als je je een studenten huis voorstelt: De kamers zijn nuttig en verhuurbaar, de rest niet. Zelfs een keuken is dan in zo’ n woning slechts als een bonus te zien.
Mooi voorbeeld hoe dat uitwerkt in een woning zijn de Agrodome woningen in Wageningen. Op zich destijds zeer duurzaam gebouwd, en met vooral biobased materiaalkeuze. Maar de impact van de materialen en energie verdeeld over nuttige m2 valt toch nog hoog uit. De reden is oa dat die woningen heel smal en diep zijn, waardoor relatief veel verkeersruimte nodig is. Als je dan de totale impact omslaat per netto nuttige m2’s ( de kamers zelf), dan eindigt dat toch nog hoog. (er is wel wat over-ruimte, bij feestjes bijvoorbeeld) (zie afbeelding home page bericht)
Op dezelfde manier zou je bij appartementen-gebouwen moeten rekenen: en dan tellen gangen trappenhuizen galerijen, kelder, schuurtjes allemaal mee in de totale milieubelasting, maar niet als m2 in de normalisatie, de milieubelasting wordt alleen omgeslagen over de netto bruikbare m2. Dat gebeurt natuurlijk zelden, zowel in woning als appartementen worden vrijwel alle m2 meestal als nuttig meegeteld.
En dan hebben we het nog niet over parkeergarages, onder appartementengebouwen. Die zijn compleet nutteloos, in de zin van woongenot. Bovendien overbodig, want sinds een jaar of twintig roesten auto’s niet meer en kunnen dus prima buiten staan, De garage is een relict uit 20ste eeuw, en kan weer als archetype worden afgevoerd. Een parkeergarage onder een gebouw heeft bovendien per definitie een zeer hoge impact, want ondergronds en dus enorme hoeveelheid beton en staal . De impact daarvan moet worden meegeteld in geheel, en verdeeld over weer die nuttige bewoonbare cq verhuurbare m2’s. Maar beter dus gewoon niet meer doen, parkeergarages bouwen.
Dat geldt ook voor de nieuwste rage: extra balkons met bomen…. Maar daar schreef ik al eerder over.[2]
Bij dit alles speelt energiegebruik, en de normering daarvan nog een bijzondere rol. Want die wordt ook meestal verrekend over meer m2’s, niet alleen de ‘nuttige’ . Zo eist in Nederland de BENG een maximaal aantal kWh per m2. Maar welke m2 dan? Is dat alleen de woon ruimte, alle kamers, of bijv. ook gangen trappen, washokken etc? Officieel is dat gedefinieerd als gebruiksoppervlak: waar vrijwel alles in meetelt, behalve ruimte lager dan 1,5 meter ( onder een schuin dak bijv), en vides of trapgaten indien groter dan 4 m2. Maar dat komt vrijwel niet voor.
Dus vrijwel alle m2’s tellen mee, maar hoeveel m2 dan, hoe groot is een woning? Dat is dan weer niet gedefinieerd….
Door een norm per m2 over ‘alle’ m2 te stellen, eis je impliciet dat de hele woning ingepakt/gerenoveerd moet worden, om onder die norm te komen. Met alle impacts van extra materiaal en embodied energie van dien. Maar wat als iemand zich beperkt tot het verwarmen van de woonkeuken, en de rest niet? Dan zou hij , in principe , al aan de eis kunnen voldoen zonder ook maar iets te isoleren. Want gemiddeld over de hele woning komt dat dan toch nog goed uit. ( hij kan dus een hoge kWh/m2 voor dat kleine verwarmde oppervlak hebben, maar verdeeld over de hele woning (het gebruiksoppervlak) binnen de norm blijven). Alleen de vereiste berekening laat dat dan weer niet toe.
Het kan ook zo zijn, en nog beter, dat een kern van de woning wel geoptimaliseerd is, zeg die woonkeuken, en dan aan die feitelijke eis per m2 voldoet, en dat de overige ruimten niet geïsoleerd zijn. Dat is natuurlijk qua impact een veel betere oplossing dan het hele huis te isoleren alsof het het hele jaar vriest. Maar voldoet dan niet aan de regelgeving, want zou je toch het hele , en dus grotendeels ongeisoleerde huis warm willen houden , dan komt het gebruik ver boven de norm uit.
Sowieso houdt het rekenen in kWh per m2 voor operationele energie natuurlijk totaal geen rekening met de materiaalimpact per m2 , ook evt. in kWh uit te drukken ( de maak-energie of Embodied energie) Die twee , energie en materiaal, kan je niet los van elkaar zien. Om die reden heb ik al eerder gepleit voor een BENG-4, een Maximum aan embodied energie ( in kWh). Ok, de materiaal impact zit weer wel deels in de MPG natuurlijk. Maar verpakt en gewogen, bovendien ook die rekent per m2…. En een woning met meer m2 heeft altijd minder impact per m2 dan vergelijkbare kleinere woningen… dus stimuleert dat groter bouwen. [3] (Overigens wordt in die mpg ook gemiddeld over de levensduur. Maar dat is jezelf rijk rekenen, wat materialen betreft is de impact direct, bij oplevering.[4]) .
En dan heb ik het nog niet over materiaal uitputting en regeneratie. [5] Je kan daar ook een kg/m2 eis aan hangen …. [6]
Rekenen per m2’s vloer van een woning kan dus nog steeds een enorme verspilling van energie en materiaal in de hand werken (om hele huis binnen de norm te brengen). Ja, dat heet comfort, ik weet het, maar het is nu niet de tijd om comfort te verbeteren maar om milieu-impact te verminderen.
Rekenen per m2’s kan nuttig zijn om dezelfde soort ruimten te vergelijken, maar niet als maat voor milieu-impact, niet als maat voor absolute reductie, en dus zeker niet wat betreft regelgeving. Die koppeling moet anders. De huidige laat ruimte voor de verkeerde oplossingen: dat creëert wellicht ‘efficiënte m2’s’, maar daarmee niet per definitie absolute milieu impact vermindering.
Het was begrijpelijk in een tijd dat de grenzen aan energie en vooral materiaalinzet nog niet zo dominant waren, en men een minimum kwaliteit van een heel gebouw wil garanderen (in dit geval wat betreft energie vraag in de winter periode) . Maar nu gaat het over de absolute impact in energie materiaal en CO2 belasting . Daar komen andere aspecten bij kijken, zoals dat een norm per m2 ook de discussie verhult over het totaal aantal woon-m2 dat we per persoon innemen [zie 7]. Dat maakt dus nu niet uit, iemand die bouwt mag klein of groot bouwen, en als dat maar per m2 onder een bepaalde norm blijft, kan dat dus tot weinig of heel veel kWh in totaal verbruik leiden. Dat levert dus niet echt iets op. Dat moet dus anders.. Zoals bijvoorbeeld een absoluut budget per woning, grote of kleine woning, efficiënt ingericht of niet, en geheel of gedeeltelijk verwarmd. Zoals bijvoorbeeld rekenen met een absoluut CO2 budget, zie de vorige bijdrage.
PS1 Daarnaast de (materiaal-) impact berekening over m2 vloer zou feitelijk ook de daaraan gekoppelde secundaire functionaliteit moeten bevatten: wegen en andere infrastructuur, die er feitelijk alleen maar is omdat er een woning is, en waarvan de impact dus daarbij opgeteld zou moeten worden. Een woning staat niet op zichzelf! Maar daarover een andere keer. ( of zie [8])
PS2 In het algemeen is dus voorzichtigheid geboden bij het hanteren van rekenen naar m2’s, en het interpreteren ervan*. Om overigens wat inzicht te krijgen in deze materie praktiseer ik met studenten de volgende eis: De maximale energie vraag ( ook van materiaal investering!) , (of dus het ‘gelimiteerde budget’), is gekoppeld aan opwekking: de operationele vraag plus de investering (in EE) mag niet hoger zijn dan de eigen gebouwgebonden, hernieuwbare opwekking binnen bepaalde termijn, cq aantal jaren.
Dan koppel je de m2 prestatie en tegelijk het aantal mogelijk te realiseren m2’s binnen een bepaald bouwperceel (zowel verwarmde als onverwarmde m2’s) aan het ter plekke te leveren vermogen zelf, op of aan het gebouw, om in de energie daarvoor te voorzien. Voor zowel operationeel als embodied. Dat maakt de zaak onafhankelijk van een per m2 prestatie, het bepaald zelfs het maximum aantal m2 dat mogelijk is. En dat vergt een gedegen afweging om en balans te creëren tussen energievraag, energieopwekking, en energie-investering ( in de materialen voor zowel ‘reductie’ als voor opwekking) . Zie onder ander hier [9] .
[1] co2 budget per /woning: http://ronaldrovers.nl/een-co2-budget-limiet-voor-woningbouw/
[2] bomen & balkons: http://ronaldrovers.nl/dan-maar-de-lucht-in-verticale-dromen/
[3] copper 8 sybren https://www.copper8.com/aanscherping-mpg-stuur-sterker-op-maatschappelijk-belang/
[4] embodied emissies zijn direct: http://ronaldrovers.nl/embodied-energie-emissies-zijn-nu-niet-in-2050/
en
http://ronaldrovers.nl/einde-levensduur-gebouw-een-misleidend-concept/
[5] maxergy 3.0 : http://ronaldrovers.nl/de-hernieuwingstijd-van-alle-bronnen-maxergy-3-0/ en een brochure: https://bewustbodemgebruik.nl/wp-content/uploads/2021/08/Volhoudbaar-landgebruik-BROCHURE-2021-1.pdf
[6] kg/m2 woning…: http://ronaldrovers.nl/mng-1-0-co2-per-2030-mng-2-max-550kgm2/ en
http://ronaldrovers.nl/kg-woning-per-kg-mens-materiaalinzet-per-functie/
[7] m2 woning per persoon: http://ronaldrovers.nl/m2-woning-per-capita-in-europa-en-consequenties/
[8] wegen enstoepen: http://ronaldrovers.nl/exploring-sidewalks-impact-similar-to-housing/
[9] klimaatneutraal per m2, en m2 pv/m2 vloer
http://ronaldrovers.nl/co2-rekenen-klimaatneutraal-jaar-x/
en
http://ronaldrovers.nl/zonnepanelen-%e2%89%a4-1m2-pv-per-m2-vloer/
