Een verkorte versie van dit artikel is gepubliceerd in Cobouw als column: https://www.cobouw.nl/bouwbreed/blog/2017/10/gasloos-nom-0-energie-nee-hybride-101253321
Na het bestuderen van diverse renovatieconcepten, kan ik niet anders dan concluderen dat het niet logisch is om direct naar gasloos te gaan , maar dat een bredere aanpak veel waardevoller kan zijn. Dat heeft met aantal redenen te maken: vooral door naar de voorraad te kijken , ipv naar een individueel gebouw of huis, het voorkomen van een rebound effect en vanwege versnelde CO2 reductie.
Ten eerste : iedere woning die naar 0-energie gerenoveerd wordt, bespaard energie. Dat wil zeggen: operationele energie: de vraag wordt minder , en restant wordt geleverd via hernieuwbare energie, met ander woorden fossiel, en dus ook gas , wordt uitgeschakeld. Daar lijkt niks op tegen. Operationeel geen CO2 emissies meer, en gasloos . Maar dat is dan 1 woning.
De nog niet gerenoveerde woningen blijven wel CO2 emissies veroorzaken. En zelfs als we 100.000 woningen per jaar 0-energie zouden maken, dan duurt dat 72 jaar voor alle woningen aan de beurt zijn geweest. (bij 7,2 miljoen woningen) En dat betekent ook dat we er 72 jaar over doen om gasloos te worden. Niet alleen dat we dan wel heel erg traag gas minderen, de cumulatieve CO2 emissies over die periode zijn echter nog eens vele malen groter dan wat we ons kunnen permitteren om onder de 2 graden klimaatopwarming te blijven.
Er zit nog een addertje onder het gras, en dat is het rebound effect vanwege de grote hoeveelheid materialen die wordt ingezet voor die 0-energie renovaties: die hebben ook veel (fossiele) energie gekost. Ook dat lijkt op het eerste gezicht geen probleem, want op het niveau van 1 woning beschouwd die zijn binnen 10 of misschien zelfs 7 jaar (energetisch) terugverdiend* , echter, op voorraad niveau gerekend verhogen die de eerste jaren nog eens de cumulatieve CO2 uitstoot van de woningvoorraad in Nederland. Op het niveau van de NOM woning zijn ze zelfs zo hoog dat ze in het 1,5 graad scenario alleen al het hele resterende CO2 budget voor de woningbouw voor hun rekening nemen., en bij 2 graden de helft. [1]
Dat gaat dus niet werken, qua CO2 .** En we willen dus ook nog van het gas af, mede als gevolg van de ellende in Groningen. Het moet vele malen sneller, zowel qua CO2 emissies minderen als qua gasreductie.
Geen van de huidige renovatie initiatieven geeft uitzicht op een voldoende snelheid. Urgenda met haar plan om het voor 2030 te doen zou kunnen, ook gezien hun lagere embodied energy voor hun aanpak in ’thuisbaas’, (met aandacht voor reductie door gedragsaanpassing) maar ik zie het nog niet gebeuren, zeker niet met het kabinet dat we lijken te gaan krijgen. De aanpak is of te arbeidsintensief, of de investeringen te hoog, of de eisen van eigenaars en bewoners te hoog, qua comfort en dergelijke.
De enige optie die ik kan bedenken, om snel gas en CO2 te reduceren ( want dat is de hoofdzaak, de rest is bijzaak) , is een geheel andere variant. De hybride variant. We gaan niet enorm investeren, of alles overhoop halen, maar eenvoudig een kleine ingreep met grote gevolgen doen: een warmtepomp in hybride mode aan iedere gasketel hangen. Dat is een optie die momenteel op de markt wordt aangeboden en enorm snel uitgerold kan worden: we kunnen alle woningen in een paar jaar met zo’n optie voorzien. Dat hebben we eerder gedaan, toen bijvoorbeeld in de jaren zestig alle huizen omgebouwd moesten worden voor gas verwarming en later alle gasfornuizen omgebouwd moesten worden naar aardgas. Zo kan het nu ook: in 2 of 3 jaar iedere woning een kleine warmtepomp erbij. Die neemt dan het grootste deel van het stookseizoen voor zijn rekening, en alleen als het echt te koud wordt, schakelt de ketel erbij. De precieze grens zal per geval verschillen, maar cijfers van milieucentraal, consumentenbond en fabrikanten variëren tussen 40 en 75%. Als we het niet al te optimistisch houden, nemen we 50% en dus hebben we in 2 of 3 jaar de gas onttrekking voor verwarming met minstens 50% verminderd . Er is geen enkele andere optie met een dergelijke potentie. Bijkomend voordeel: de bewoner merkt er vrijwel niks van, kan doorleven zoals ie gewend was.
Mogelijk nog een bijkomend voordeel, hoe cynisch ook: de komende jaren worden de koude perioden minder, als gevolg van klimaatverandering en dus zal de bij-schakel periode ook steeds kleiner worden in de toekomst.
De voordelen van de hybride optie zijn groot: 1) snelle gas reductie overall, 2) minder rebound effect in embodied energy, 3) vrijwel onbelastend voor inwoners, 4) snel terugverdiend, (zelfs in geld), 5) geen kapitaalvernietiging van overbodige bestaande installaties. 6) geen suboptimalisaties: een grotere renovatie kan altijd nog plaatsvinden.
We hebben dan gas getackeld, maar nog niet de CO2: de warmtepomp vergt elektriciteit, en die moet dan opgewekt worden door hernieuwbare energie, liefst gebouwgebonden: dus icm met de installatie van die hybride WP leggen we gelijk het dak vol met zonnepanelen. Twee vliegen in een klap: gas gereduceerd en CO2 gereduceerd. Binnen 2 a 3 jaar een 50% reductie op verwarming , op gas onttrekking en op CO2 emissies, van 7 miljoen + woningen.
Met nog een voordeel: 7) het verschaft ons meer tijd voor de verdere reductie aanpak, evt in renovatiepakketten, omdat de cumulatieve groei al enorm is afgeremd (gehalveerd dus).
Stel je voor: na 3 jaar 50 % gas bespaard in woningbouw, : Met gasloze renovaties a 100.000 per jaar doen we daar meer dan 10 x zo lang over … !
Bovendien , die tijd voor verdere reductie aanpak is nodig, want nu betekent iedere 0-renovatie een rebound effect in materiaal-energie. Veel groter dan van die kleine hybride warmtepomp. Dat geeft ons de tijd om eerst de industrie om te bouwen op hernieuwbare energie: dat moet toch, en als we dat eerst doen hebben we geen (indirect fossiel) rebound effect meer in de toepassing van maatregelen en produkten bij de renovatie ( en nieuwbouw) : twee vliegen in een klap.
Natuurlijk, aanvullende maatregelen kunnen nog steeds: zoals dubbelglas of spouwmuur isolatie ( meer isolatie hoeft niet altijd) [2] . En natuurlijk we hebben dan de warmtebehoefte gerelateerde energie aangepakt, en zowel gas als CO2 zwaar gereduceerd, maar nog niet het overige vooral huishoudelijke energiegebruik. Dat moet ook, maar heeft verder weinig of niets met gebouwgebonden maatregelen te maken. Wel kan natuurlijk sowieso gelijk het hele dak vol PV gelegd worden ipv een deel, zodat ook al het huishoudelijk gebruik deels gedekt is.
En nog een bijkomend voordeel: ook voor minder gangbare woningtypen is een hybride aanpak zinvol.
Resteert nog de vraag hoe dan het warmtevraag-restant in de toekomst aan te pakken? Dat kan deels weer aangepakt worden wanneer bijvoorbeeld de gasketel ‘op’ is: Dan kan een aanvulling met bijv. infrarood plaatsvinden ( om het deficit van de WP in de koudste periode te dekken), of andere varianten die dan ontwikkeld zijn. Of ook door het verwarmde oppervlak te verminderen, en daardoor direct de vraag te verkleinen, en daarmee ook een reductie in overige materiaal vraag te creëren. Want we gaan natuurlijk niet alsnog het hele huis inpakken en 24 uur per dag warm houden. Dat was een luxe, slechts mogelijk door een grote gasbel in Groningen, maar die is verbrast. Dus zullen de tering weer naar de nering moeten zetten. Ik noem dat de Zomer-Winterwoning optie: Het is erg contraproductief om mega maatregelen te nemen voor een relatief kleine echt koude periode, en het is dan ook veel logischer om in die winter toestand de leefruimte tijdelijk te beperken, en slechts de voornaamste leefruimte te verwarmen, Dat vergt ook veel minder isolatie ingrepen bijvoorbeeld. Of wellicht kan een oplossing op buurt niveau zich nog aandienen.***
Maar goed dat is op de zaak vooruit lopen, laten we eerst de komende drie jaar die 50% maar eens pakken, met de hybride oplossing . Dat is precies het verschil met kijken naar een individuele woning, zoals de meesten bouw gerelateerde partijen doen, of een analyse op voorraad niveau en met bijbehorende tijdpaden, met de focus op gas en CO2 . Dan blijkt dat er dus andere pragmatische oplossingen nodig zijn. Het is ook nog een business case lijkt me, en zo niet: overheid, politiek: maak er een businesscase van, willen we echt meters maken op waar het allemaal om begonnen is: om gasonttrekking te minderen en tegelijk CO2 emissies te vermijden.
[1] zie rapport CO2 reduction & the Built environment: www.buildingscarbonbudget.org
[2] Ritzen,M et all, (2016) Environmental impact evaluation of energy saving and energy generation: Case study for two Dutch dwelling types Building and Environment, Volume 108, 1 November 2016, Pages 73–84
* (en vanaf dat moment is die woning niet alleen energieneutraal maar ook klimaatneutraal: Geen CO2 belasting meer overall ( behalve wellicht met toekomstig onderhoud).
** om nog niet te spreken over materiaal uitputting zelf, die laten we hier even buiten beschouwing, maar vraagt natuurlijk ind e basis ook om een zo gering mogelijke materiaal inzet.
*** zoals deze: (hardop denkend:) Er zijn goede ervaringen met ondiepe grondwarmte: een (biobased) leidingnet op 2 a drie meter diep, heeft een temperatuur van tussen de 7 en 12 graden. Dat kan een prima warmtebron zijn voor een toekomstig systeem. Om dat dit natuurlijk niet onder een huis kan worden aangebracht, zou dat, weer praktisch geredeneerd, kunnen samengaan met wegenonderhoud: vrijwel iedere woning ligt aan een weg of straat, en op het moment dat die groot onderhoud nodig heeft wordt het warmtenet aangebracht. Dat zou dan ook het moment zijn om de woningen aan te sluiten. Het lijkt in een praktische en gefaseerd aanpak mogelijk.
