Stel je eet een sinaasappel, van een bekend merk zoals Jaffa, uit Israël, dan denk je toch: niets aan de hand, sinaasappels groeien aan bomen, door de zon, in de natuur, en ieder jaar vanzelf een nieuwe oogst. Het is een duurzame of hernieuwbare bron. En dus onderdeel van een gesloten proces, een kringloop. Denk je. Helaas is de situatie iets anders: Sinaasappels groeien in Israël, maar niet natuurlijk: dat doen ze slechts dankzij grootschalige irrigatie*.
Nu heeft Israël zelf bijna geen water, dus het wordt uit eeuwenoude ondergrondse water reservoirs gepompt. [1] Die water aquifer ligt echter voor 90 % onder de Westbank, Palestijns gebied. (Hoezo wil Israel de westbank…?) De aquifer , wordt leeggepompt, maar Palestijnen mogen niet direct water uit die aquifer pompen, alleen via open bronputten. Met andere woorden, iedere keer al je een jaffa sinaasappel eet, daalt het water in de putten en hebben Palestijnen wellicht geen water. Overigens de aquifer vult zichzelf niet (meer) aan, dus zal opdrogen in de toekomst. Een mooi voorbeeld van hoe kringlopen werken, of niet werken, en waarvan de effecten voor ons in het dagelijkse leven niet zichtbaar zijn. Het lijkt ok, als onderdeel van een duurzaam proces, maar is een open eind proces, waarvan de impact verschoven is naar elders.
Stel je wilt graag een karpet in huis, een pers of een wollen tapijt uit het midden Oosten. Je controleert de zaak, er is geen kinderarbeid in beeld. Je koopt het tapijt, an als bonus heeft iemand een inkomen, zo redeneer je, en wat zou er verkeerd kunnen zijn aan schapenwol? Niets toch, oma breidde daar al mee. Helaas. Schapen produceren erg weinig wol, slechts 25 kg per hectare per jaar ongeveer. Maar dat is nog niet eens het belangrijkste, want schapen kunnen ook nog melk en kaas leveren, en vlees op zeker moment. Maar het grazen heeft desastreuze effecten voor het land , bijvoorbeeld in Iran, Irak en en Afghanistan, en op het schaarse water aldaar, dat wordt afgedamd voor de wolbewerking. Grazen en waterschaarste samen veroorzaken woestijnvorming. [2]Met zandstormen als resultaat, en er zijn al vele dorpen verdwenen onder het zand. Zoals Lester Brown in zijn boek “plan B” opmerkt: als je stof op je auto aantreft, dan is ergens in de wereld de voedselproductie in gevaar. Overigens, ook wol als isolatie materiaal, werkt prima als isolator, maar is geen goed idee vanwege de lage opbrengst ( geldt trouwens ook voor kurk).
Het is bijna onmogelijk om dit allemaal te weten, en daar direct schuldig voor te zijn, maar het is weer een voorbeeld van een open eind traject, met de lasten ergens anders dan je verwacht, als je een karpet koopt. Het is ook haast niet te bewijzen, maar het draagt in ieder geval bij aan de onrust in het midden Oosten.
Water is bij deze voorbeelden een cruciale bron, en het is dan ook geen wonder dat er al oorlogen om water voorspeld zijn, als opvolger van de olie conflicten. De twee voorbeelden betreffen nog een eenvoudig proces, je kan je voorstellen hoe dat zit met en keten aan acties en gevolgen van meer complexe processen en producten, samengesteld uit vele elementen uit de hele wereld. Die ketens ‘lekken’ aan alle kanten , met de impact ergens aan het begin ervan, onzichtbaar voor de man in de straat die een product koopt. Rivieren die droog staan en de oceaan niet meer bereiken, vruchtbaar land verwaaid, ontbossing, allemaal uit het zicht vanuit West Europa.
Zoals wat er gebeurd in China. Het gebruik van baksteen is verboden in grote delen van het Noorden van China. De vraag naar bakstenen was dermate groot, dat ze geproduceerd werden van vruchtbaar land ipv rivier slib. Dat ging ten koste van de landbouw, en dus werden ze verboden. Maar waarom bouwden Chinezen in baksteen, zij hebben toch een hout cultuur? Ja, maar zon 150 jaar geleden raakten ze door hun bossen heen, omdat toen al de vraag groter was dan het aanbod. De historie herhaalt zich, en we verschuiven van het uitputten van de ene bron naar het uitputten van de andere: Nu is alles cement en beton wat de klok slaat.
Het klimaat in Noord China is zo droog geworden, dat de rivier die door Beijing stroomt al jaren droog staat: Al het water is bovenstrooms al gebruikt. Dus gebruiken ze raketten om het te laten regenen, het zogenaamde cloud seeding. En dat gaat niet om af en toe 1 raket, maar om vele raketten bijna dagelijks. En het beregenings programma wordt nog uitgebreid, zo is onlangs aangekondigd: met meer lanceer installaties en vliegtuigen, om het te laten regenen oven een gebied 2 x zo groot als Frankrijk. [3]
Maar ook dat is niet genoeg. Een immens kanaal en aquaduct systeem is gebouwd om water van het natte zuiden naar het noorden te brengen. Short cuts tussen rivieren zogezegd. Een enorm project van zon 2000 km, met mega beton inzet en gerelateerde CO2 emissies. [4] . Het waterprobleem verplaatst naar het betongrondstoffen en CO2 probleem. Tezelfdertijd rukt de Gobi woestijn op, wat met het aanplanten van een groene muur van bomen wordt getracht tegen te gaan: Wat weer veel irrigatie vereist… En dat project loopt de komende decennia nog door…
De Gobi woestijn is slechts een van de woestijnen die oprukken. Ook de Sahara in Afrika rukt op, en ook hier moet de aanplant van een groene muur over duizenden kilometers de oplossing brengen. De Colorado rivier in de VS ziet nog zelden de oceaan, en waarschijnlijk al helemaal niet meer met de nog steeds aanwezige bouwboom in de woestijn, daar waar ook Las Vegas ligt. En zo zijn er steeds meer rivieren die droog lopen…[5]
Op dit moment woont meer dan 50% van de wereldbevolking in steden, en die zijn allemaal afhankelijk van bronnen ergens ver weg. Leven in steden is leven in een Stedelijk organisme ( ‘Urban orbanism’) dat parasiteert op die bronnen in open kringlopen. Neem Zand. Dat is de tweede meest gebruikte bron ter wereld ( na water) . En dan denk je, wat kan er mis zijn met zand? Maar het punt is, niet alle zand is hetzelfde, en zand voor constructies, zoals in beton, of het opspuiten van eilanden, moet een bepaalde maat en ruwheid hebben. En daar is er nu tekort van, op veel plaatsen in de wereld. Bruikbaar zand , zoals Denise Delestrac aantoonde in zijn prijswinnende documentaire, is erg schaars, en veroorzaakt grote problemen. [6] Hele stranden verdwijnen, door illegaal zand winnen. Iemand voorspelde dat tegen het einde van de eeuw, niemand meer op het strand kan liggen tijdens vakantie, al het zand zit in gebouwen ( en in de ‘Beachresorts’, zonder beaches…) [7].
Maar het meest dramatisch is de regio rond Singapore. Om de bouwboom aldaar te kunnen volhouden, wordt zand gewonnen rond eilanden in de Indonesische archipel, en illegaal naar Singapore verhandelt. Er zijn al ( onbewoonde ) eilanden verdwenen, omdat het zand zich natuurlijk vereffent en de gaten in de bodem weer wil opvullen. Zo verliezen die eilanden hun ‘fundering’. De enorme bouwhonger van plaatsen zoals Singapore en de Arabische emiraten, vernietigd natuur en woongebieden elders. Terwijl een stad als Singapore claimt een van de meest duurzame in de wereld te zijn. Duurzaamheid gestolen van anderen.
Feitelijk zou je kunnen stellen, als je een eiland opspuit voor de kust van de emiraten, verlies je een eiland elders. Dat is de evenwichts-act waarin we gevangen zitten. En die stranden die verdwijnen,, beroven de lokale bevolking ook tegelijk van hun inkomen. Waarschijnlijk worden dat dus economische vluchtelingen, die wellicht een baantje vinden in de illegaliteit, in illegale zandwinning bijvoorbeeld…
Het is als met zand net als met onze energievoorziening en met gebouwen: We willen wel verduurzamen, maar niet minderen, en dus vinden we weer een andere techniek, innovatie en bijbehorende bron van elders. Ondanks vele pogingen onze consumptie patronen te veranderen, ook in het bouwen, hebben we slechts marginale resultaten geboekt. Het grondstoffengebruik blijft stijgen net als het energiegebruik en de CO2 emissies. Huizen lijken dan wel beter te presteren qua energie, of met minder materialen gebouwd, maar dat is weer teniet gedaan door uitgebreide decoratie, grotere huizen, meer comfort.
Een recent voorbeeld van een open kringloop in de gebouwde omgeving is, de hype om smart te zijn: smart buildings , smart cities. En Amsterdam introduceerde als onderdeel van haar smart city programma een app waarmee eenvoudig een vrije parkeerplaats kan worden getraceerd. Dat klinkt slim en handig, maar de inwoners vinden het niks: de stad is al overspoeld met bezoekers, en dit zou er alleen maar meer aantrekken. Maar los daarvan, dit soort app’s zou ook bijdragen aan duurzaamheid, bjv door minder rondrijden op zoek naar een parkeerplaats. Maar al dit soort smart apps, creëren een enorme datastroom, en vereist dus grote datacenters. Die worden dus gebouwd, zoals een groot Google datacenter in Groningen, NL. Ongeveer tegelijk realiseerde het energiebedrijf de bouw van een windpark in zee boven Groningen, bedoeld om 60.000 huishoudens van groene energie te voorzien. Op het moment dat het datacentrum klaar was , alsmede het windpark, blijkt dat Google alle energie van dat windpark gecontracteerd heeft als 100% groen stroom voor het centrum. . Wat dus in feite is gebeurd: is dta ‘smart en sustainable data use’ heeft geleid to de constructie van een mega datacentrum, en de behoefte aan grote windparken. Geen enkele kWh is hiermee bespaard, nog eens gekoppeld aan mega investeringen in materialen (en embodied energy) . Dit is de moderne Open kringloop benadering, terwijl alle partijen claimen goed en groen bezig te zijn.
Een wel gesloten kringloop is altijd een precair en dynamisch evenwicht in het systeem: een systeem dat constant veranderingen ondergaat, maar waarin bronnen worden gebruikt en hersteld in ongeveer gelijk tempo. Je kan in die kringloop ingrijpen, en de bronnen gebruiken ver voorbij dat herstel tempo, maar dan raakt de voorraad op. Zelfs dan stoppen we niet, om de balans te herstellen, maar zoeken een andere bron, en nog ene bron, en technologie, om onze droom van continue groei in alles te blijven najagen . Droom verder, zolang het duurt.
.
* 1 sinaasappel van 100 gr vergt 50 ltr water: per boom met ca 50 kilo is dat 25.000 ltr.
[1] http://www.bbc.com/news/world-middle-east-11101797
[3] http://fortune.com/2017/01/24/china-government-artificial-rain-program/
[4] aquaduct: https://www.youtube.com/watch?v=7s5UungzXhw
http://www.mcclatchydc.com/news/nation-world/world/article24767452.html
[6] and [7] Sand Wars, by Denis Delestrac
TED talk Delestrac: https://www.youtube.com/watch?v=VOXikTyZxPA
full documentary, (in German): https://www.youtube.com/watch?v=UGyjZnugAsQ