Dus ik ging naar Cuba. Ik moest er naar toe, voordat het ten onder zou gaan aan toerisme vanuit de Verenigde Staten van Amerika. Ik wilde zelf ervaren hoe het zat daar. In mijn lezingen gebruik ik vaak vergelijkingen tussen landen, en Cuba komt er steevast naar voren als een van de duurzaamste en meest ontwikkelde landen. Zeer hoge Human Development Index, lage eco footprint, en hoog in de Happy Planet lijst. ( zie vorig artikel) Hoe zit dat? Hebben ze het dan zoals bij ons? Nee, bij lange na niet, zoals ik kon ervaren . Tenminste niet in materiële zin. Maar wel anders: met gratis onderwijs, gratis gezondheidszorg, een klein en gelijk inkomen voor iedereen en iedere maand een voedsel voorraad. Klein, maar desalniettemin. In feite zo besefte ik, is het een vorm van basisinkomen, maar dan in natura. En ze hebben een rustig geweten, want nauwelijks bijgedragen aan klimaatverandering of uitputting van grondstoffen. En ze zijn, zo mocht ik regelmatig ervaren, inderdaad redelijke gelukkig, zeer sociaal en muzikaal.
Vrij snel nadat de revolutie geslaagd was zijn daadwerkelijk de veranderingen doorgevoerd zoals door Fidel Castro al jaren eerder aangekondigd [x], ; land en huizen werden onder de inwoners verdeeld , 10000 leraren benoemd, en scholen gebouwd. De gezondheidszorg werd opgebouwd. En in tegenstelling tot vele andere centraal geleide landen is het in Cuba niet ontspoord. Corruptie, zelfverrijking en machtswellust hebben niet de overhand gekregen In tegendeel, het volk is regelmatig geraadpleegd en staat achter Fidel en nu Raoul Castro. Zo mocht ik zelf ook ervaren. Regelmatig werd ik bij het fotos maken gewezen op grote Pposters met Fidel erop. Als ik daar dan een foto van maakte gingen op de bankjes in het park de Cubaanse duimen omhoog.
Natuurlijk, de gevluchte families, veelal oud groot grondbezitters en nu woonachtig in Florida, Miami, schreeuwen nog steeds moord en brand en staan te trappelen om terug te gaan en de ‘oude orde’ te herstellen. Te imperialiseren, maar in Cuba zelf gaat men daar nuchter mee om. Ze zoeken naar andere wegen. Ondertussen hebben ze zo ongeveer de beste gezondheidszorg ter wereld maar haast geen medicijnen vanwege de boycot, (al worden wel wat basis medicijnen toegelaten). Zelfs Obama heeft daar niets aan gedaan, ondanks dat de pers de indruk gaf dat de boycot verlicht werd. Uiteindelijk is het enige dat veranderd is dat Amerikanen weer naar Cuba ogen reizen, ( overigens wil Trump dat weer verbieden) .
Natuurlijk, een regime als in Cuba heeft zijn nadelen, en kan slecht functioneren met een brede oppositie. Dan werkt het niet meer, het is allen voor een en een voor allen, zonder uitzondering. Maar kijk naar ons: Als je dat vergelijkt met Europa, zwelgend in materiële luxe en met de duurste medicijnen, terwijl om ons heen de poolkappen smelten en klimaat alsmaar onvoorspelbaarder wordt. [1] En onderwijl wel Cuba boycotten.
Ons systeem functioneert dus niet goed, ondanks een wel brede oppositie. (Of juist daarom…) Ergens daartussen zou de oplossing moeten liggen. Cuba probeert langzaam de vrijheden en levenstandaard op te voeren, zonder in de fouten van het ‘imperialistische westen’ te vervallen. En wij, wij hebben Parijs, en beseffen nog niet helemaal wat dat betekent. In feite heeft Parijs ons een absoluut plafond gegeven, van 800 GT CO2 die nog maximaal uitgestoten mag worden om een kans van 66% te houden om onder die 2 graden te blijven. 800 Gt, dat lijkt veel maar de teller gaat hard [2]. Wij moeten niet alleen energie en materiaal verduurzamen, maar ook nog eens drastisch minderen , anders gaat het van geen kant lukken, zo heb ik zitten rekenen met een aantal internationale collega’s. [3] En om te beginnen onze energievraag al eens halveren. [x grafiek link, CO2 link, blog link) En dan kom je ergens begin jaren zestig uit. Net voor we in Nederland overgingen op gas en het feest kon beginnen, met het hele huis 24 uur op 21 graden houden, en zo meer. Hoezee.
Overigens begin jaren zestig, het kan geen toeval zijn , dat is min of meer het niveau waarop Cuba leeft: De revolutie had net alle grootgrondbezitters en slavendrijvers buiten gegooid, en nam eigen verantwoordelijkheid, om alles gelijk te delen. Omdat ze niet meer meededen aan grootschalig verkwisten, uitputten van grondstoffen, en uitbuiten van ‘den arbeider’, was de (financieel economische-) welvaartsgroei natuurlijk ook maar gering. En vandaar dat je nu nog ziet dat de spullen uit jaren vijftig en zestig nog steeds in gebruik zijn. Wie een privé kamer huurt, komt in zijn eigen jeugd terecht. Tenminste , de wat ouderen onder ons, opgegroeid in de bruin-oranje periode. Niks mis mee, ik heb toen , in mijn jeugd, en nu, in Cuba, prima geslapen. En ben in de jaren zestig naar tevredenheid opgegroeid, denk ik, ondanks een huis dat destijds niet 24 uur op 21 graden werd gehouden.
Ok, in Cuba is verwarming niet zo’n issue. Maar denk ook alleen al eens aan hun auto’s, zeker de helft zijn uit de jaren vijftig en zestig: meestal prachtig onderhouden, en ze rijden nog steeds rond. Niet voor toeristen ( ook) maar ook en vooral voor het eigen vervoer. En min of meer als deelauto’s: omdat er relatief weinig zijn, is meeliften voor iedereen dagelijkse praktijk. Zoals ik trouwens ook standaard deed in de jaren zestig en zeventig, om van huis naar universiteit te komen. Inmiddels hebben de meesten wel een nieuwe motor, (meestal een VW golf motor, zo vertelden de chauffeurs). Dat overtuigt mij nog meer in de stelling dat alles lang mee kan, als het maar onderhouden wordt . Zoals ipv steeds maar weer nieuwe auto’s te produceren, ze onderhouden en om te bouwen: Wat we ook met elektrische auto’s moeten doen: ombouwen , ipv nieuwe produceren en kopen. Denk dat ze dat in Cuba als eerste gaan doen…) . Ik wil maar zeggen, er was niets mis met de jaren zestig…
Dat begin jaren zestig beeld zou ons vertrekpunt moeten zijn, de referentie, om van daaruit te kijken of wat wel en niet verbeterd kan, zonder weer de fout in te gaan. Dat is Cuba overigens ook precies aan het doen: proberen te groeien zonder het kapitalisme en zijn neveneffecten binnen te halen.
Zoals Prof. Fernando Martirena, van de universiteit Santa Clara, bij wie ik te gast was, het stelt: “Westerse Democratie kan de wereld zich niet langer veroorloven”. Ik ben het van harte met hem eens, het wordt zoeken naar een nieuwe balans tussen collectief en privaat. Hij is de zoon van ouders die zelf in Miami wonen, met een compleet andere levensstijl. Maar hij blijft in Cuba, om de zaak verder te brengen. Intussen is hij gevraagd om zijn bouwmethode, ontwikkeld voor de Special Period, (zie vorig artikel) in Cuba weer nieuw leven in te blazen. Het verschaft werk, is economisch in (lokale) grondstoffen en onafhankelijk van import. Niet vreemd, hij werkt er al mee in Haïti in de wederopbouw, en is , gesteund door de VN, door de Indiase regering ingehuurd om het uit te rollen in diverse delen van India.
Voor ons lastig voor te stellen natuurlijk. Wij moeten juist terug, richting die gemiddelde globale balans. En dat gaat ons niet goed af, tot nu toe. Het energie en materiaal gebruik blijft groeien . Wij vervallen zelfs weer in kolonialisme: Na specerijen, slaven en grondstoffen, nu in CO2 kolonialisme: wij denken dat we onze levensstijl kunnen handhaven , en bouwen windturbines en PV cellen en renoveren woningen zodat we maar 24 uur die hele woning op 21 graden kunnen houden, en gebruiken daarvoor onevenredig veel energie en materiaal, meer dan qua CO2 restant ons rechtmatig toekomt. Met andere woorden: wij claimen CO2 emissies, die eigenlijk toekomen aan ontwikkelingslanden.
Wat zij Fidel Castro ook alweer bij de eerste klimaattop in Rio in 1992..:
“Unequal trade, protectionism and the foreign debt assault the ecological balance and promote the destruction of the environment. If we want to save humanity from this selfdestruction, wealth and available technologies must be distributed better throughout the planet. Less luxury and less waste in a few countries would mean less poverty and hunger in much of the world.
Stop transferring to the Third World lifestyles and consumer habits that ruin the environment. Make human life more rational. Adopt a just international economic order. Use science to achieve sustainable development without pollution. Pay the ecological debt. Eradicate hunger and not humanity “. [4] einde citaat.
We kunnen het ons niet meer veroorloven andermans pot te verteren. We moeten daarin nationalistischer worden. niet in de politieke zin, maar in de energie en grondstoffen zin: Er is geen buitenland meer dat onbezet is en voor het grijpen ligt , en daar wonen steeds meer mensen die hun eigen grondstoffen en land nodig hebben. Dus zullen we het zelf moeten doen. Niet meer jagen en verzamelen, waar ook ter wereld, niet meer plunderen en uitputten, en met boycots landen willen dwingen aan ons spelletje mee te doen.
Natuurlijk, een revolutie is nooit fraai, er vallen slachtoffers. En al is het allemaal niet ideaal, er valt veel van Cuba te leren, zowel in de praktijk als uit de statistieken en lijstjes. Het meest opvallende is nog: als de mensen allemaal op een min of meer gelijk niveau leven, dan is er minder competitie, minder na-ijver, en kan men gelukkig zijn met wat men heeft. ( in Cuba, maar destijds ook zo ervaren in delen van voormalig “Oost Europa”). En vele studies wijzen inmiddels uit: van meer bezit worden wij al lang niet meer gelukkiger. [5] .
En als je zo naar Nederland kijkt is er nog het nodige te doen. Er is een re-evolutie nodig : Back to the future, Terug naar de jaren zestig als uitgangspunt voor de toekomst: kijk vanuit die situatie hoe je dat kan aanvullen tot een hogere levenstandaard. Binnen de carrying capacity van de aarde ( en het land, dus).
Hoe krijgen we dat voor elkaar? Niet binnen de huidige economie. Die is nog gebaseerd op het gratis uitputten van grondstoffen. van schuld creëren aan twee zijden: enerzijds schuld in geld, dat uit het niets gecreëerd wordt, en schuld in grondstoffen: overexploitatie van het land. Hoe zij Guy Standing [6] dat ook alweer: “Als private welvaart groeit, daalt collectieve welvaart”. Cuba komt van het collectief, en wil iets meer privaat. Wij komen van ‘privaat’, en zullen veel meer collectief moeten gaan regelen. Naar een basisinkomen voor eenieder ? In natura of geld? Of een basisinkomen gekoppeld aan een CO2 budget: op termijn naar ca 1 ton CO2 emissies per persoon per jaar? ( nu 10) Studies wijzen in die richting .[7] Dat betekent kleiner wonen, minder oppervlak verwarmen, niks afdanken maar onderhouden, de was buiten hangen, fietsen, auto’s die 50 jaar meegaan, de waarde van arbeid, en van sociale structuren ipv groei competitie , etc. Ook zaken onderling organiseren, zoals een wasserij ipv iedereen steeds weer nieuwe wasmachines. Met huidige technologie extrapoleren gaan we er niet komen. Uiteraard met de zon als enige energie bron. En zei Fidel niet ooit: De zon is de energiebron van het socialisme ?
[1] https://www.swissinfo.ch/eng/glaciers-disappearing-faster-than-expected/1021102
[3] www.buildingscarbonbudget.org
[4] http://www.climatechangenews.com/2012/05/02/countdown-to-rio20-fidel-castros-1992-speech/
https://www.youtube.com/watch?v=mZbt3Ar5v6Y
[4] https://www.theguardian.com/commentisfree/2011/apr/16/suzanne-moore-action-for-happiness
http://thepsychreport.com/conversations/materially-false-qa-tim-kasser-pursuit-good-goods/
[5] see the video of his speech at SBE16 Malmo here: http://malmo.se/Nice-to-know-about-Malmo/Sustainable-Malmo-/Sustainable-City-Development-2016/Keynote-speaker-videos.html [6] https://www.umweltbundesamt.de/sites/default/files/medien/376/publikationen/germany_2050_a_greenhouse_gas_neutral_country_langfassung.pdf
