Cuba heeft me sinds mijn jeugd altijd gefascineerd. In de jaren zestig en zeventig natuurlijk als collectief verzet tegen het kapitalisme. Enerzijds trokken mij de ideeën van de revoluties, anderzijds had ik een afkeer van geweld. Het moest ook zonder kunnen. De eerste keren dat ik mocht stemmen zat ik aan de linkse kant. In Nederland was dat toen kiezen tussen PSP, PPR, CPN, en later de vriendelijke Groen links variant.
Maar mijn hele leven bleef dat knagen. Zoals wij het hier doen klopt het ook niet. Ongebreideld consumeren en groeien, dat kan niet in een gelimiteerd systeem. Hoe kom je daaruit? De macht aan het volk? Alleen dat ontspoorde vaak, denk aan Mao, met zijn waanzinnige planningen. De macht aan een dictator, die snel kan handelen? Ook dat ontspoort meestal in macht en corruptie. Daardoor raakte die opties als tegenwicht tegen consumentisme, materialisme, kapitalisme en liberalisme, enigszins uit beeld. Maar dat die laatsten niet de oplossingen kunnen brengen voor ons zeer onevenwichtig beheer van de wereld, zowel in grondstoffen gebruik als in geldverdeling, moge duidelijk zijn.
Maar wat dan? Inmiddels kon ik via mijn dagelijkse werk, wel wetenschappelijk hard maken dat qua grondstoffen de zaak in onbalans was. Maar nog niet hoe dan die balans te herstellen.
Landen met een centraal geleid systeem kunnen natuurlijk veel sneller veranderingen doorvoeren dan bijvoorbeeld een democratie. Mits je een goede leiding hebt. Tussen alle globale ontwikkelingen stuitte ik een jaar of 10 geleden op verrassende nieuwe gegevens. Bij diverse overzichten kwam ineens weer Cuba bovendrijven. Cuba? ja. Een van de eerste overzichten die me opvielen was de Human development index, de HDI, van de verenigde naties. Een oordeel op basis van diverse parameters, waarbij Cuba tot de beste van de wereld behoorde met haar gezondheidszorg, levensverwachting, en onderwijs. [1] Daar stond Cuba tussen de top geïndustrialiseerde landen, met een ‘very high HDI’ van boven 0,8. En iemand, ik weet niet meer wie, produceerde een grafiek waarin deze HDI gecombineerd werd met de welbekende ecologische voetafdruk van landen. En dan is natuurlijk het beste land diegene met en een hoge HDI en een lage Voetafdruk, Voor HDI wordt minimaal 0,8 gehanteerd als wenselijk, en de voetafdruk wordt bepaald door het gemiddelde beschikbare land per persoon. Die was op dat moment 2 ha. En wat bleek, er was maar een land ter wereld dat aan beide criteria voldeed, en in het optimale kwadrant terecht kwam: inderdaad, Cuba dus. [2] Op die vraag tijdens colleges of lezingen heeft nog nooit iemand het goed gehad, die de grafiek niet kende. Maar ja, goed ontwikkeld, lage impact, maar zijn de mensen dan wel gelukkig? Want daar twijfelt de hele wereld natuurlijk aan. Ook daar is een onderzoek voor, de Happy Planet index. Dat is een combinatie van levensduur verwachting, gelukkige levensjaren, gedeeld door overigens weer die eco footprint. En wat blijkt, in de ranking van aantal jaren geleden, scoort Cuba weer hoog zowel in gelukkige en aantal levensjaren, en na deling ook in de totale ranking: ze stonden 7e . (Overigens de top tien is op een land na allemaal Latijns Amerika.! )[3]
Voor de volledigheid laat ik de grafiek zien , die de specifieke eco footprint van Cuba weergeeft. Die laat zien dat Cuba weliswaar iets meer gebruikt dan het binnen zijn landsgrenzen aan capaciteit heeft (rode lijn boven groende lijn) , maar minder dan dan globaal gemiddeld beschikbaar is per capita (2gha). Opvallend is de deuk begin jaren negentig: Toen , met de val van de muur, trok Rusland zich terug als partner van Cuba, en met de boycot door de rest van de wereld viel Cuba terug en was volledig op zich zelf aangewezen. Het werd letterlijk en ook figuurlijk een eiland. Cuba kende grote problemen in deze zgn ‘Special period’: Het exporteerde allerlei grondstoffen naar Rusland, en importeerde zijn voedsel. En opeens was er geen voedsel meer. En dat niet alleen, vervoer stortte in door gebrek aan benzine, en de bouw zakte in elkaar. Met een enorme inspanning heeft Cuba dat in een aantal jaren omgebogen: De landbouw werd omgebouwd van suikerriet naar voedsel, kunstmest kende een reductie van 90 % en pesticiden verdwenen vrijwel geheel. Urban farming werd opgepakt, op een gegeven moment werd 30% van de groenten voor Havanna binnen de stadsgrenzen geproduceerd! Transport werd vooral gemeenschappelijk georganiseerd. Een speciaal geval was de bouw van woningen: Het eerste dat instortte na de crisis, was de prefab productie. En het was Professor Martirena, aan de universiteit van Santa Clara, die een bouwsysteem ontwikkelde met lokale materialen en lokale arbeid, dat destijds werd uitgerold in Cuba, incl lokale opleidingen. En nu weer, zoals ik later zal beschrijven. Ook wordt er nu grootschalig Bamboe aangeplant: Als bron voor materiaal, maar ook om de grond te herstellen van jarenlange uitputting door suikerplantages voor Rusland. Wie meer over deze periode wil weten kan ook hier terecht: [4]
Uiteraard werden in die periode vooral duurzame en lokale oplossingen ontwikkeld . Dat is ook te zien aan de footprint grafiek. Maar door daarover te lezen , onder andere door publicaties van de Belgische organisatie Cubanismo, [5] kwam ik erachter dat duurzaamheid al veel langer een centraal thema in Cuba was. Zo werd al in de jaren zestig, direct na de revolutie, een nationale onderneming voor recuperatie van grondstoffen opgericht, nota bene door Ernesto Che Guevarra, toen minister. Dat systeem is in de loop der jaren steeds verder uitgebouwd. Voor jongeren werd de beweging ‘recupereerders van de toekomst’ opgericht, via het school systeem.
Nu krabbelt Cuba langzaam weer uit het dal, het ging zelfs heel goed begin deze eeuw , maar Cuba had de pech dat er 5 orkanen categorie 5 binnen tien jaar over het land trokken, waar dat normaal 1 keer in de tien jaar is. En herstel onder een boycot gaat langzaam.
Hoe meer ik er over lees, hoe meer het lijkt dat Cuba een unieke uitzondering is, Daar is de leiding niet gezwicht voor macht, corruptie, en zelf verrijking. Er is daadwerkelijk een ‘socialistische staat” ingericht ( geen communistische, de banden met de sovjet unie waren pragmatisch) . Met veel staatsboodschappen , (postbus 51 zeg maar) , maar zonder echte informatie censuur, zoals dat meestal wel wordt gehanteerd. Fidel Castro heeft het land vrijgehouden van multinationals, en doorstond 50 jaar lang de druk van buiten, vooral van het imperialisme van de USA. De krant The Guardian schrijft in de necrologie bij zijn overlijden vorig jaar November: “It was a remarkably peaceful revolution, and supported. Even when his (Fidels Castro’s) regime was under attack, he retained immens popular support“.[6] Michael Moore, de kritische Amerikaanse documentaire maker , heeft daar een mooie rapportage over gemaakt, op zoek naar de essentie van Cuba. Hij was verbaasd, zie bijvoorbeeld het fragment waarin hij de dochter van Che Guevarra interviewt over leven in Cuba [7]. Ik zou het later zelf ook ervaren.
De revolutie begon overigens zeer klein, en enigszins knullig, en Castro werd al snel gearresteerd. Veel van zijn gearresteerde medestrijders zijn toen door het leger van Batista bruut vermoord. ( Che Guevarra was toen nog niet in beeld) Een en ander indrukwekkend beschreven in zijn immense pleidooi tijdens die rechtszaak, waarin hij ook toen al uitgebreid schetste hoe Cuba er na een geslaagde revolutie uit zou zien; “ finally, a revolutionary government would undertake the integral reform of the educational system, bringing it into line with the just mentioned projects with the idea of educating those generations which will have the privilege of living in a happier land. “
De plannen die hij daar heeft beschreven, veel meer dan uit dit fragment blijkt, heeft hij later ook allemaal waar gemaakt, zo blijkt uit de aangehaald grafieken. De verdediging cq toespraak eindigde met de uitspraak die later beroemd zou worden “History shall absolve me” , de geschiedenis zal mij vrijspreken. [8] Het lijkt erop, dat dat inderdaad het geval is, en dat de grafieken kloppen. Maar daarvoor zou ik dat zelf eens moeten onderzoeken: In feite, zo lijkt het, is in Cuba de p van profit uitgeschakeld, Met als motto ”dat geen enkel individu zich mag verrijken op basis van de arbeid die een ander hem levert”. En gaat het dus over een evenwicht en gelijke verdeling van bronnen tussen mensen, de people en de planet: R/P. En Cuba zou daarvoor wel eens het format kunnen zijn.
[1] http://www.undp.org/content/undp/en/home/librarypage/hdr/2014-human-development-report.html
[2] https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Human_welfare_and_ecological_footprint_sustainability.jpg
a flow chart showing results over a larger period can be found here: https://www.thenaturalstep.de/challenge/human-development-index/ Cuba has dropped a bit, due to unreliable data on income recently.
[3] dat was in 2008, in 2012 stonden ze nog steeds 12e, in 2016 bij gebrek aan data niet in de lijst. De 2012 lijst is hier te vinden: http://neweconomics.org/2012/06/happy-planet-index-2012-report/
[4] read more about the special period at ecosur: http://www.english.ecosur.org/index.php/chapter-1-prelude and http://www.english.ecosur.org/index.php/when-the-flow-of-oil-stopped
[5] https://cubanismo.be/nl/shop/cuba-revolutie-met-een-groen-hart
[6] https://www.theguardian.com/world/2016/nov/26/fidel-castro-obituary
[7] part 1: https://www.youtube.com/watch?v=ia7jMgTWh14
part 2: https://www.youtube.com/watch?v=LRPkpiGiuOM
[8] book: https://www.goodreads.com/book/show/723914.History_Will_Absolve_Me online: https://www.marxists.org/history/cuba/archive/castro/1953/10/16.htm