Ik moet toegeven, kapitalisme heeft gewerkt, waardoor we, in ieder geval in ons deel van de wereld, in luxe kunnen leven, zelfs de onderkant van de maatschappij alhier heeft het niet zo slecht als in grote delen van de rest van de wereld. Alleen, het geheel is uit de hand gelopen; op twee manieren:
Enerzijds de belangen van bedrijven die boven die van de mensen, de burgers, zijn komen te staan. Ze zijn zelfs juridische entiteiten. Dat zouden alleen mensen moeten zijn*, maar ‘bedrijven’ kunnen dus ook rechten hebben en uitoefenen. Bovendien kunnen ze zich via allerlei constructies onttrekken aan nationale regelgeving. Dat heeft allerlei nare effecten die alleen nog maar groter worden, onder meer door geld accumulatie (waardoor nu een mafkees communicatie via de ruimte beheerst), maar ook door ons voortdurend te verleiden meer aan te schaffen, te consumeren, zelfs verslaafd maken met psychologische spelletjes, en dat recht ook op te eisen of compensatie te eisen als ook maar iemand ze een strobreed in de weg wil leggen. Denk aan de sociale media, de olie-industrie, de agrosector etc. Probeer die geest maar weer eens in de fles te krijgen.
Maar dan zijn we er nog niet: anderzijds namelijk is alles gegaan ten koste van de levensvatbaarheid van leven op aarde: door vrijwel gratis uitputting van bronnen, creëren van dode landbouwgrond, schrikbarend verlies aan biodiversiteit en daardoor veerkracht van de natuur, etc etc. en ten koste van mensen zelf, vooral in andere delen van de wereld, eerst via slaven arbeid, nu via het beroven van hun bronnen. Overigens ook steeds meer een strijd in het ‘rijke’ deel van de wereld
Dat het kapitalisme dat zelf gaat oplossen is natuurlijk een fabeltje, want het kapitalisme meet alleen in geld stromen die enorm moeten groeien en het geldsysteem is zo aangepast dat dat alleen kan door weer meer bronnen gratis uit te putten, het zij grondstoffen, hetzij land, of (tegen hongerloon) arbeid.
Geld dat dat ook nog eens voornamelijk terecht komt bij de al rijke toplaag, zie de Oxfam rapporten [1]. Of je zou alle aandelen eerlijk moeten verdelen over de wereldbevolking. Maar dan nog, je blijft nog steeds zitten met die gratis uitputting van grondstoffen en vernietiging van levende natuur.
Dus, met de kennis en verworvenheden die we nu ondanks alles hebben, moeten we het hele systeem anders gaan inrichten, om rampen te voorkomen, en de zaak eerlijker te verdelen.
Dat is niet eenvoudig, op de eerst plaats moeten we immers van fossiel af, wat een enorme aderlating zal betekenen. Feitelijk komt het er op neer dat we het moeten doen met wat we al hebben. En als we dat dus globaal eerlijker verdelen, dan krijgen wij het hier een stuk minder en vele anderen iets beter, maar wel met een aarde die mogelijk overleeft en herstelt, waarna we de zaak weer langzaam kunnen verbeteren, op basis van een zon en biomassa surplus per jaar.
Maar hoe? Dan is toch weer een van de grootste struikelblokken, opgeworpen door datzelfde kapitalisme, alle luxe waarin we gestort zijn, op kosten van de Aarde, die niemand wil opgeven. Niet dat we allemaal enorm rijk zijn geworden, maar het heeft ons wel enorm veel ‘comfort’ gebracht, en we zitten nu gevangen in een moderne comfort dwangbuis. Zij het geld, wij het comfort….
En het is juist de angst dat kwijt te raken die ons veelal in de weg zit. Een heleboel oplossingen stranden of worden zelfs afgekapt, met een beroep op de dooddoener ‘dat kan niet. hoe moet ik dan…’ etc? En het is vooral comfort dat ons in de weg zit, onze comfort behoefte, comfort wensen, en comfort gewenning. Of ook anders gezegd, onze met ‘hard werken’ verkregen luiheid…
Het simpele voorbeeld dat ik vaak gebruik maar weer eens aangehaald: : de was drogen aan de waslijn. “Ja maar, hoe krijg ik dan de was droog als een paar vochtige dagen in de winter is?” Tsja, dan duurt het wat langer, of dan stel je de was even uit, het is leven met de seizoenen en het weer. Maar dat proberen we nou net uit te sluiten: …’die wispelturige natuur, dat hebben we nou wel gehad, dat is op te lossen… Toch? ‘
Ik had dat ook destijds met een onderzoek naar toiletten, wat was nou het beste systeem, in de zin van minste impact. Want er zijn naast het gewone toilet allerlei hoogstandjes in ontwikkeling, zoals: no-mix toiletten (dubbele riolering-meer materiaal) , vacuümtoiletten, zoals in vliegtuigen ( complexere systemen-meer energie). Maar met afstand de beste oplossing was (is) het compost toilet, geen energie, geen water, geen leiding systemen en riool infra, en geen afval maar wel compost iedere maand. Hoeveel mensen wel niet afknappen op zo’n voorstel, onvoorstelbaar. Maar het is beter als de poepdoos op het erf die we vroeger hadden. En dan te bedenken dat de meeste effectieve manier van toiletteren natuurlijk nog een schaalniveau hoger ligt: een gezamenlijke voorziening, voor toiletteren maar ook douchen, zoals een badhuis voor een buurt. ‘Dat kan helemaal niet’: ik wordt voor gek verklaard. Oh nee? Kan dat niet? En wat doet u op de camping….? Als je in je meest relaxte en vrolijke bui bent ? Juist.
Afijn, dit zijn wat extremere voorbeelden, maar er zijn talloze andere te bedenken .**
Ons probleem is niet dat er geen oplossingen zijn, maar dat we denken in een patroon van eindeloos comfort, dat er eigenlijk niet had mogen zijn, want uitsluitend te danken aan fossiele brandstoffen die nu onder andere de klimaatcrises veroorzaken. Niet eens bewust, maar onbewust beschouwen we onze verworvenheden als noodzakelijk: dat kan toch niet dat we dat niet meer doen, of anders doen. Dus wat we fout hebben gedaan de afgelopen 100 jaar (Arrhenius liet al meer dan 100 jaar geleden de effecten van CO2 in de atmosfeer zien [2]), verheffen we tot norm…. Terwijl wat we goed deden, nu haast onbespreekbaar is geworden.
Zelfs de politiek, zowel rechts alsook links, conservatief of progressief, probeert, weliswaar op verschillende manieren, te handhaven wat we hebben.Dat kon in een tijd dat er nog veel te kiezen en te groeien was. Maar met de ontwikkelingen die op ons af komen, is er weinig meer te kiezen, laat staan groeien, dan is het aanpassen of verzuipen.
We zien in de politiek en maatschappij feitelijk twee stromen, niet links of rechts, maar onder te verdelen in achterruitkijkers en voorruitkijkers.
Achteruit-kijkers willen in de toekomst terug naar het verleden, het knusse Nederland, en zeker niets veranderen.
Vooruit-kijkers willen juist versnellen wat we al doen, maar dan anders met nieuwe technologie, en denken het daarmee op te lossen.
Geen van beiden lossen ze het op, ze proberen allemaal te houden wat we hebben. De een door zijn kop in het zand te steken en te vluchten in nostalgie, de ander door naar voren te vluchten in technologie.
Maar als de achteruitkijkers niets willen veranderen, krijgen ze wat ze al hadden. En met gigantische klimaatproblemen op de koop toe. En als de vooruitkijkers alles willen veranderen, krijgen ze meer van hetzelfde . Om ook uit te komen gigantische klimaat en biodiversiteitsproblemen, alleen nog iets sneller…
We zitten gevangen in die comfort dwangbuis, en met een kapitalistisch systeem dat ons daaraan verslaafd houdt. Het is tijd voor een nieuw narratief, waarop we de mensheid en met name de politici kunnen beoordelen: Wat we nodig hebben ( en in de politiek vrijwel niet te vinden is) zijn ‘systeemkijkers’. Die het beestje bij de naam noemen, zoals dat feitelijk ‘onrechtmatig’ verkregen comfort, en zichtbaar maken wat maximaal haalbaar is en volhoudbaar voor iedereen. Over dat laatste heb ik wel suggesties, en ook hoe dat institutioneel vorm zou kunnen krijgen. Onder andere met het introduceren van een 4e macht, een grenzen stellende macht [3] (meer in mijn nieuwe boek, vanaf volgende week beschikbaar) .
Maar hoe een en ander een kans moet krijgen om geherintroduceerd te worden, en geaccepteerd, is een geheel andere vraag. Wellicht zijn daar eerst systeem crashes voor nodig, om die beweging op gang te krijgen. Maar een eerste voorzet zou ik toch alvast willen doen: We moeten op de eerste plaats af van kapitalisme als drager en organisator van de samenleving , als allesbepalend onderliggend weefsel voor maatschappelijke beslissingen. Anders wordt het nooit wat. E inspiratie voor een eerste stap in die richting is mogelijk te vinden in wat we zo’n 100 jaar geleden deden: een scheiding van kerk en staat introduceren. Wat nu op zijn minst nodig is , om enige beweging in de goede richting mogelijk te maken, is een scheiding van staat en (financiële) economie, van staat en kapitalisme te realiseren. Dat wil zeggen waarbij de staat weer uitsluitend gericht is op de basis noden van burgers, en die helpen in te vullen, en de rest van de maatschappij daarop inricht. Zonder winstoogmerk, hetzij dan winst in natuurbehoud, in ‘bestaanszekerheid’, winst in zorg, in energie en voedsel zekerheid, winst in collectieve verantwoordelijkheid. En het dromen over het (individuele) paradijs weer overlaat aan de mensen, ipv aan ‘de markt’.
Ook overigens met het oog op de toekomst, waarin basisvoorzieningen gegarandeerd moeten zijn, in een periode dat grote milieu crises op ons afkomen.
Afijn, hoe dat precies moet, is niet mijn eerste expertise, maar daar ga ik eens over nadenken….
*of wellicht levende organismen, zoals ook natuur rechten zouden moeten krijgen, planten en dieren, zoals daar momenteel wel stemmen voor opgaan.
.
[1] Oxfam, oa.: https://www.oxfam.org/en/press-releases/richest-1-bag-nearly-twice-much-wealth-rest-world-put-together-over-past-two-years
en
[2] Arrhenius : https://en.wikipedia.org/wiki/Svante_Arrhenius
[3] 4e macht https://ronaldrovers.nl/urgenda-vonnis-toont-aan-er-is-een-4e-macht-nodig-een-tetra-politica/
