Regelmatig duiken vragen en discussies op, over wol, en schapen [1]. Is dat effectief, en/of nuttig, beter/slechter dan alternatieven en zo meer. Tijd om daar eens in te duiken en dat trachten te plaatsen.
Eerst maar eens wat cijfers:
Er zijn in Nederland ca. 800.000 schapen, en daarvan komt 2 miljoen kilo wol, ca. 2,5 kilo per schaap [2][3]. Stel je gebruikt dat als isolatie materiaal, dan weegt dat minstens ca. 20 kg/m3 (oplopend tot 100 voor vilt) Voor een woning is zeg 100 m2 nodig a 20 cm dik , dan is dat per woning is ongeveer 400 kg , goed dus voor 5000 rijtjes woningen per jaar. Maximaal. Dat schiet niet echt op.
Het is beter om daar dan wollen truien van te breien: 1 wollen trui vergt ca. 1,2 kg wol: dus ongeveer 1,8 miljoen truien per jaar. bij 18 miljoen Nederlanders zou dat dan 1 trui per 10 jaar zijn. Stel dat is ook het tempo van slijten van truien, dan kunnen alle schapen ons allemaal permanent van een trui voorzien. Vooruit, als ze iets langer meegaan zit er wellicht ook nog een wollen onderbroek in. Waardoor we niet eens meer hoeven te isoleren, in een steeds warmer wordend land. Dat is een beetje overdreven maar in noodgevallen ( geen fossiele brandstoffen meer) werkt het wel, zo weten onze voorouders.
Goed. Maar dan het landgebruik voor die wol, voor isolatie of per trui, is dat dan interessant of kan dat beter?
Voor 10 schapen is ongeveer 1 hectare graasland nodig[2]. Die hectare levert dan 20 a 25 kg wol per ha, ofwel ca. 1 hectare levert 20 truien per jaar (even afgezien van bewerkingen en arbeids-land), of ca. 6 m2 isolatie per jaar.
Hoe zit dat dan in vergelijking met andere natuurlijke materialen? Neem vlas.
De opbrengst van vlas ligt tussen de 6.500 en 8.000 kilo per hectare met een hoog vezelpercentage tussen de 23 en 25 procent.[4] Grofweg dus 2000 kilo vezel per hectare. Dat is ergens tussen de 75 a 100 x zoveel als van een schapen-hectare. Even weer los van alle bijkomende zaken in beider gevallen, als grove vergelijking voldoet dit wel. Vlas isolatie weegt ca. 27 kg/m3. Per hectare kan je dan 74 m3 isolatie produceren genoeg voor 370 m2 isolatie, tegenover 6 m2 van schapen. Per hectare.
Kortom, als je een schaap voor de wol houdt, heeft het een van de laagste opbrengsten per hectare van alle mogelijke producten. Geen wonder, want je maakt vezels via een onnodig lange omweg: de vezel kan direct op het land groeien, ipv eerst via de schapenmolen te gaan. Iedere stap creëert verliezen. En er is ook gewoon geen land genoeg om via schapen wol te maken, om in bijvoorbeeld isolatie te voorzien. Als het gaat om wol, zijn er andere vezels die veel meer opleveren.
Dat alles nog onder de voorwaarde dat schapen geschoren worden, ik lees dat dat in sommige regio’s duurder is dan wat de wol opbrengt. Maar goed, dat is weer geld, en dat is geen goed raadgever, dat is geen graadmeter voor natuur of milieu of klimaat of biodiversiteit. Het is een zelfverzonnen eenheid. We kijken alleen naar groei en hergroei van het fysisch/ecologisch/natuurkundig systeem en wat is dan handig.
De vraag die ook regelmatig opduikt is of dat schapenwol allemaal van Nederland moet komen, in het Midden Oosten barsten ze van de schapen, toch? Dat klopt, maar daardoor zijn die gronden aan het verwoestijnen, dat wil zeggen die delen die dat nog niet waren. Bedenk dat daar ooit de land bouw is begonnen, het heette de ‘fertile crescent’. Daar is niet veel van over. Mede door de schapen die de zaak daar kaal gevreten hebben, en daar bovenop: er is ook enorm veel water nodig voor de wol bewerking. Samen heeft dat dus die verwoestijning mede veroorzaakt.[5] En dat is zo erg dat er momenteel al dorpen geheel verdwijnen door zandstormen, men houdt nog steeds vast aan schapen hoeden, niet in de laatste plaats voor internationaal gewilde Perzische tapijten..
Met andere woorden, ‘we halen het van ver’, is een desastreuze benadering, zoals overigens met de meeste van onze spullen. We beperken het tot Nederland, dat ook nog eens weinig ruimte cq land heeft, 10 x minder per inwoner dan het wereld gemiddelde.
Maar dan komt regelmatig de volgende opmerking: Ja maar, je kan de impact van wol dus niet geheel toewijzen aan het schaap. Het schaap is er al. Dus is het bijvangst? Zeker, maar dan is de vraag relevant wat is de impact van het schaap zonder wol? Zou dat er dan wel moeten zijn, dat schaap? Waarvoor is het er dan wel? Op Texel zijn ze er vooral voor kaas en lammeren, want scheren is zoals ik al eerder constateerde te duur…[6] Als het gaat om vlees en melk, is eens schaap, qua landgebruik, bij lange na niet de eerste keuze. Los van het feit dat we dus sowieso naar veel minder vlees en zuivel toe moeten vanwege enorme belasting land en milieu alleen daarvoor. [7]
Goed dat doen we dan niet. Geen vlees en zuivel, en zolang er hier dan toch nog paar schapen rondlopen trekken we gewoon die extra trui aan: van wol. Maar waarom lopen er dan eigenlijk die schapen rond?
Tijd om daar eens in te duiken.
Om te grazen en te beweiden, zoals dat heet. Dat is een aanzienlijk oppervlak. Schapen worden regelmatig verplaatst om te grazen, maar als je alles bij elkaar veegt, aan 10 schapen per hectare dan is er dus ca 80.000 hectare voor die 800.000 schapen nodig, aan graasland. Ze staan vooral op heide land, daarvan is er in Nederland ongeveer 40.000 hectare. En daarnaast veelal op dijklichamen. Laten we zeggen dat ze van alle dijklichamen ( in de tijd opgeteld) dus ongeveer 40000 ha aan dijken nodig hebben. Er is wel veel meer dijk [8] maar niet permanent begraasd.
Wat betreft dat heide deel, is een van de voornaamste argumenten voor het schaap dan ook: Schapen houden de hei gezond. Maar wat is het voordeel van de hei begrazen? Waarvoor is dat nodig? Wat als ze dat niet meer doen? We lezen:
“Als we niks doen, dan groeit de heide dicht. Andere planten groeien, door de toename van meststoffen, sneller en hoger, waardoor heide geen kans meer krijgt. En dan neemt de biodiversiteit, de hoeveelheid plant- en diersoorten, nog meer af.” [9]
Ok, Maar het probleem is dus niet dat heide verdwijnt, maar dat er teveel meststoffen zijn. En dat heeft weer alles te maken met de vee industrie. Dus als we de veestapel afbouwen en stikstof vermijden, blijft de heide in stand en is het schaap ook niet meer nodig om de hei in stand te houden. En is er dus geen enkele noodzaak voor een schaap, vanuit graasperspectief. Kwestie van prioriteiten en niet van het ene gat met het andere opvullen.
Bovendien, waar kwam die heide vandaan? : “Een heidelandschap is ontstaan door mensen: het land werd gebruikt om schapen en koeien te laten grazen. Er werden heideplaggen gestoken om bijvoorbeeld in de potstal te gebruiken. Ook is er zand, grind en op de natte delen veen gewonnen. Honderden jaren grazen, plaggen en branden leverden een heidelandschap op vol biodiversiteit en cultuurhistorie.” [10]
Maw, het is door de mens ontstaan, niet door natuurlijke processen. Tenzij je de mens ook tot een natuurlijk proces rekent, maar dan is verdwijnen van de heide ook weer natuurlijk (net als in dat geval klimaatverandering trouwens…). En hoef je het verdwijnen van die heide niet koste wat kost met schapen tegen te gaan, Schapen, die er ook nog eens zelf mede oorzaak van zijn. Laat er maar bos groeien, toch? Want overal tussen de heide piepen jonge berkjes op. “Als je die hun gang laat gaan, staat hier binnen de kortste keren een berkenbos en verdwijnt heide.” Dat is dan hetzelfde boreale bos dat in immens grote delen van Rusland staat en een essentiële rol vervult in het klimaat en CO2 systeem (CO2 opslag). En we hebben immers meer bos nodig als een van de meest effectieve methoden om de klimaatramp te beteugelen.
Beetje vreemd dus: eerst zelf heide creëren door overbegrazing, dat dan bedreigt wordt doordat de veeteelt industrieel gaat, en daarvoor dan weer schapen kweken om dat weer over te begrazen en te voorkomen dat het weer oorspronkelijk wordt. De wol is ook niet relevant, blijft over het vlees. Maar daarvan weten dat we ook grotendeels afscheid moeten nemen. Waardoor dan weer heide als vanzelf in stand blijft.
Rare wereld.
Blijft over: het schaap als grasmaaier op dijken. Wellicht hadden we met dat gras, als dat gewoon gemaaid en verzameld wordt, ook nog wat nuttigs kunnen doen, maar voorruit. Het staat wel leuk, zo’n schaap op een dijk, ipv dat daar dan natuurlijk robot-grasmaaiers voor gebruikt zouden worden. Maar laten we het dan ook tot dijklichamen beperken? Met als bonus dan nog wat vlees, kaas, en enkele wollen truien als bijproduct.
Schapen zijn leuk en handig , als je heel veel ruimte hebt, heel veel, zeg maar zoals 500-3000 jaar geleden. En ja 1 schaap, of 1 trui is geen ramp. Maar ze zijn absoluut overbodig (als ‘productiemiddel’) wanneer we in Nederland iedere m2 drie keer moeten omdraaien, voordat we die toewijzen aan landbouw, veeteelt, zonneparken, bouwen, waterberging, of biobased materialen productie. En ook nog eens alles biologisch, Want anders raakt de grond uitgeput en is alles straks heide. Die we dan weer in stand willen houden. Precies, met schapen. Maar dan hebben we wel allemaal een trui. Dat wel.
[1] algemene info schapen WUR: https://edepot.wur.nl/166831
[2] eigen navraag bij schapenhoeders
[3] rtl nieuws: https://www.rtlnieuws.nl/economie/business/artikel/4889206/schapen-wol-mode-duurzame-kleding-prijs
[4] vlas oogst en vezel : https://www.nieuweoogst.nl/nieuws/2019/09/13/vlas-laat-dit-jaar-mooie-opbrengstcijfers-zien
en https://edepot.wur.nl/523879
[5] desertificatie
[6] CBS https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/1998/41/schapen-doen-we-erbij
[7] Zo is het vee in Nieuw Zeeland, vooral schapen, verantwoordelijk voor 90% van alle methaan emissies van het land. https://www.peta.org/wp-content/uploads/2019/11/PETA-Wool-and-the-Environment.pdf
[8] dijkbegrazing is tijdelijk en afhankelijk van vee factoren, dus e ris altijd ook ander land nodig, gras land of anders. Hier ben ik weer uitgegaan van grofweg 10 schapen per hectare, al kan het soms iets meer zijn, weiden is nogal complex, Voor meer achtergrond zie hier.
Ons land telt 17.786 km dijken met een gezamenlijke oppervlakte van tienduizenden hectares. Dijken uit: https://geografie.nl/artikel/dijken-van-nederland
en Dijken en schapen: In de jaren vijftig kwam een kentering. Het dijkbeheer werd intensiever: herbiciden, bemesting en beweiding met schapen. Het maaibeheer werd juist extensiever in de vorm van klepelen, waarbij het stukgeslagen gewas op de dijk achterblijft en deze dus bemest. De dijken verruigden hierdoor; bijzondere planten verdwenen. “Allemaal negatief voor de insectenrijkdom. Die kelderde dan ook achteruit”, brengt Liebrand in. “Meer dan wat fluitenkruid valt er op zulke dijken niet te vinden. Daaronder groeit niets, wat ook nog eens de erosiebestendigheid van de dijk aantast.” uit: https://www.trouw.nl/duurzaamheid-economie/nederland-is-een-dijkenland-maar-de-dijken-zijn-veel-te-groen~b8330cb4/
[9] natuurmonumenten https://www.natuurmonumenten.nl/nieuws/heide-waarom-doen-we-zoveel-moeite-voor-dit-kleine-plantje
[10] staatsbosbeheer https://www.staatsbosbeheer.nl/wat-we-doen/natuurverhalen/2023/08/als-we-niks-doen-verdwijnt-de-heide
