Het lijkt soms wel of de gebouwde omgeving , en de aanpassingen daarvan om te komen tot een volhoudbare samenleving, overal van dezelfde aard zijn, maar dat is geenszins het geval als we wat uitzoomen, naar Europa bijvoorbeeld. Daar moeten liefst 250 miljoen woningen energieneutraal worden.[1] Een hoger schaal niveau van analyse en observatie maakt dan duidelijk dat de oplossingen per regio verschillend zullen zijn, en dat analyses anders kunnen uitpakken als beschouwingen per individuele woning .
Water voedsel materiaal en energie zijn sterk afhankelijk van de natuur en het klimaat op een bepaalde locatie. Zo zal Zweden niet direct gebrek aan hernieuwbaar bouwmateriaal hebben, maar de opbrengst van bijvoorbeeld zonne panelen is er een stuk lager als op zuidelijke breedtes. Daartegenover staat dat Zweden en Noorwegen natuurlijk sterk kunnen leunen op waterkracht. Maar de Baltische staten , die qua zoninstraling ongeveer het zelfde zijn, hebben dat weer niet. Als we alleen even naar energie kijken, vooral mbt woningen verwarmen, dan is ook duidelijk dat hoe noordelijker niet alleen minder zonne energie is, maar ook nog eens een in principe grotere verwarmingsbehoefte. Het is er immers kouder en ook vaak langer koud. Dubbel probleem dus, en vanuit dat gezichtspunt is het natuurlijke ergens in het verleden niet slim geweest om daar te gaan wonen. Het is ook de vraag of je daarvoor zou mogen middelen: Vaak wordt de locatie als een gegeven beschouwd, en in vergelijkingen tussen landen de klimaat verschillen uitgefilterd. Maar dat is in feite niet normaal natuurlijk: wie er voor ‘kiest ‘ om een een koud gebied te wonen, zal ook meer lasten hebben van energie vraag en kosten. En/of meer materiaalimpact veroorzaken doordat er meer geïsoleerd moeten worden,of extra zonnepanelen nodig zijn. Dat is nu eenmaal zo. Die lasten moeten niet verhuld worden, net zo in als eventuele voordelen van een locatie.
Interessanter is echter nog het aantal m2 dat woningen groot zijn, of beter dat per persoon wordt ingenomen. [2] wat een directe relatie heeft met de energievraag: Meer m2 is meer verwarmings behoefte. Tenminste, als ze ook verwarmd worden.
Maar los van die discussie ( later meer) eerst maar eens gekeken naar de Europese statistieken: die laten zien dat de meeste m2 per persoon worden bewoond door de Luxemburgers, liefst 66m2 per persoon, en de minste in Roemenië, slechts 15 m2 per persoon. Ongeacht het klimaat, minder m2 is sowieso minder energievraag! In dit geval een factor 4…
Deze twee zijn overigens uitzonderingen, de meerderheid zit tussen 25 en 50 m2. Wat nog altijd een factor 2 verschil oplevert.
Nog interessanter is hoe deze m2 zijn verdeeld over diverse klimaatzones . De aan de Noordzee grenzende landen hebben een iets milder klimaat als de oostelijke staten met een meer landklimaat.
Als we dan ook nog de breedtegraden meenemen, wordt het helemaal interessant: immers, dat bepaalt met hoeveel m2 zonnepanelen die m2’s op een energieneutrale of nul-energie manier zijn warm te stoken. Even uitgaand van all electric model voor de grote Europese woningtransitie renovatie. Met weinig m2 in een gebied met lage zoninstraling, dan compenseert zich dat nog enigszins, en vice versa. De tekening toont het aantal m2 pp en de zon instraling .
We zien direct dat de zuidelijke landen minder m2 hebben als de meer noord westelijke landen, die hebben dus in principe meer energievraag, en minder zon aanbod.
Midden en oost Europese landen hebben minder zon potentie, maar ook duidelijk minder m2 te verwarmen. Zweden zit duidelijk in de ‘gevaren zone’: veel m2 pp, en lage zon instraling, helemaal in de winter. Roemenië daarentegen zit goed: erg weinig m2, en hoge zoninstraling. ( Al zit Zweden al wel boven de 50 % , als het gaat om duurzame ( hernieuwbare) energieopwekking. Maar als ze kleiner zouden wonen, was dat aandeel nog veel hoger geweest. Nederland zit overigens, pas net boven de 7 %) [3]
Het beeld laat duidelijk zien dat een evenredige verdeling van bijvoorbeeld Europese subsidies over de landen niet helemaal fair zou zijn: wie gaat er nou zo noordelijk wonen, en dan ook nog een enorm vloeroppervlak bewonen, dat dan verwarmd moet worden? Dat kost enorm veel materiaal en opwek vermogen. En die materiaalbehoefte zelf veroorzaakt al een enorme CO2 uitstoot die onder het 1,5 graad scenario niet meer te handhaven is, zo heb ik al eens voor de Nederlandse woningbouw uitgerekend [4]
En dus laat dit beeld zien dat minder (verwarmde) m2 pp haast onvermijdelijk is. Of door slechts een beperkte ruimte bewoonbaar te houden tijdens koude perioden, of door kleiner te gaan wonen Voor ene groot deel van Europa dan toch. Opvallend is dat de warmere regionen in Europa, een duidelijk lager aantal m2 per persoon bewonen als Noord West Europeanen, terwijl ze ook nog eens een veel hoger zonne energie potentieel hebben. Midden en noord Oost-Europese landen hebben weliswaar lagere zoninstraling maar ook significant minder m2 per persoon te verwarmen.
Het gunstigst is verrassend Roemenië: dat koude Winters kent, maar dat kan combineren met weinig m2 om te verwarmen, en een potentieel hoge zon opbrengst.
Natuurlijk is dit slechts indicatief, en illustreert slechts de uitdaging zoals die verspreid over Europa voor ons ligt. En er spelen meer aspecten een rol: zoals woningtype en dak oppervlak. En dan zijn Baltische en centraal Europese landen sterk in het voordeel: want die wonen voornamelijk in appartementen complexen, waardoor de verwarmingsbehoefte in principe al lager is dan voor rijtjes of vrijstaande woningen. Nadeel is weer dat dan een geringere dakoppervlak per wooneenheid beschikbaar is, om potentieel de energie op te wekken.
Wat betreft Nederland: we zitten boven gemiddeld qua m2, en vrijwel iedereen woont in een rijtjeswoning met schuin dak, dus relatief veel buitenoppervlak: Dat wil zeggen, veel materiaalinzet wanneer de hele woning wordt ingepakt, maar relatief ook veel dakoppervlak voor opwek door PV. Met een Zomer-Winter Woning concept, waarbij in de koudste perioden slechts een centrale leefruimte wordt verwarmd, is de materiaal inzet te beperken, bij een grote potentie aan opbrengst van PV op het dak, bij een gemiddelde Europese zon instraling.
Wat betreft nieuwbouw, die zou in feite moeten uitgaan van de potentiële energie-opbrengst van een kavel, en daar de woning op afstemmen c.q. ontwerpen, om zeker binnen de marges te blijven voor een beng of beter 0-energiewoning, waarbij CO2 emissie vrije bewoning mogelijk is. (klimaatneutraal, incl. van materiaal inzet, en verwarmde m2) [5]
Voor Europa als geheel zou je de potentie per land aan hernieuwbare energie-opbrengst als maat kunnen nemen voor het maximaal optimaal te klimatiseren vloer oppervlak, (inclusief energie-impact van materialen) en dat dan weer verdeeld over de inwoners. Maar dat is wellicht wat te vooruitstrevend gedacht…
[1] https://www.more-connect.eu/
[2] https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2010/12/17/housing-statistics
and Switzerland m2: https://www.bfs.admin.ch/bfs/en/home/statistics/construction-housing/dwellings/housing-conditions/floor-area-person.html
and Vlaanderen, Belgium: https://cibweb.be/nieuws/grote-woononderzoek-zo-groot-zijn-de-vlaamse-woningen
[3] https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Renewable_energy_statistics/nl
en https://www.nu.nl/economie/5657516/aandeel-duurzame-energie-groeit-73-procent.html
[4] CO2 budget & buildings, report, chapter 3.1 http://www.buildingscarbonbudget.org/
[5] klimaatneutraal rekenen http://ronaldrovers.nl/co2-rekenen-klimaatneutraal-jaar-x/
