Grote delen van Afrika hebben nooit vaste telefoon gehad. Die hadden geen last van bedrijven die hun vaste telefonie markt overeind wilden houden, en konden direct over naar mobiel. Voordeel van de ‘stimulerende achterstand’. China had ook geen remmingen toen het zijn nieuwe samenleving ging optuigen. Dat heeft het niet altijd benut, ze hadden van begin af aan een samenleving op hernieuwbare energie kunnen bouwen, maar zijn daar pas 20 jaar later mee gestart, toen ze al aan de kolen hingen. Maar dat gaat nu nog altijd sneller als in Europa. Meer nog: Europa was nog niet eens begonnen zonder China: China heeft de markt voor PV open gebroken, door zelf te gaan produceren, en niet afhankelijk te zijn van silicium afspraken in bijvoorbeeld Europa, hier was de markt verdeeld en dichtgetimmerd. Meestribbelen noemden ze dat, als Shell weer eens zogenaamd investeerde, maar meer reguleerde.
Terwijl wat je nodig hebt zijn omwentelingen. Als je een wasmachine innoveert krijg je een A+++ machine die binnenkort ook aan het internet hangt. Maar dat is extrapoleren van het bestaande, en lost niets op. Tenminste niets met in het achterhoofd materiaal schaarste en klimaatverandering. De betere oplossing, ik heb het al vaker als voorbeeld aangehaald, is de wasserij, met ene goede haal en brengservice. Dat scheelt miljoenen wasmachines, en levert comfort en werkgelegenheid op. Maar de industrie lobby opteert voor de A+++ wasmachine, en nationaal en europees wordt die innovatie dan ook gestimuleerd.
In Nederland wilde de NOM renovatie beweging graag gas uitsluiten, en dan kijken waar je uit komt. Als je gas wel meeneemt, zoals nu , dan krijg je daar het hele grid bij en de infrastructuur daaromheen, en dus andere innovaties , die voortborduren op het oude, ipv dat oude vervangen. Die lock-in is fysiek, in geherinvesteerde materialen, maar ook financieel natuurlijk.
Een interessant voorbeeld is de renovatie van een aantal grote flats met sociale huur appartementen. Ze zijn nu all-electric, behalve mbt koken. Er was geen geld meer, ongeveer 2,5 miljoen. De vraag werd voorgelegd aan de gas-netwerk eigenaar: Zij moeten binnenkort veel meer dan die 2,5 miljoen investeren in vervanging van het gas-netwerk. Dus als zij dat elektrisch koken zouden betalen, hielden ze geld over. Wetende, dat Nederland sowieso van het gas af wil. Maar het antwoord was nee, dat paste niet in hun business.
En al zou je gas uitschakelen , dan zit je nog steeds met een lock-in, omdat je voor elektriciteit via PV en wind ook een back-up nodig hebt, in de winter. Als je dan de huidige centrales daarvoor meeneemt, krijg je die hele infra erbij, ongeacht of dat bij een cleansheet benadering het beste zou zijn. Bovendien, die fossiele infra is sowieso zwaar gesubsidieerd, dus is het vechten tegen de bierkaai. Voor de hernieuwbare energie industrie heb ik dat wel eens omschreven als ‘martelen’: hier is wat subsidie en zorg dat je de 3 % duurzame energie haalt: maar wij blijven wel fossiel nog veel meer subsidie geven…
Zo creëren we ook een enorme nieuwe lock-in door alles aan internet te gaan hangen, maw alles heeft stroom nodig, en een data netwerk : maar liefst twee lock-in’s tegelijk. Mocht straks blijken dat we niet genoeg energie en grondstoffen hebben om dat allemaal aan te sturen: dan is er bovendien nog een emotionele lock-in ontstaan. Mensen gaan het beschouwen als verworvenheden , die tot hun basis behoefte behoren. Hoe gaan we mensen daar weer vanaf praten? Als we om onder die twee graden klimaatverandering te blijven de stroombudgetten van de mensen moeten beperken? Kijk maar naar wat er met auto telefoon, televisie etc is gebeurd, dat wordt ook beschouwd als basisbehoeften.
Ik merk het aan mijn zoon. Ik ‘vecht’ nog om enigszins onzichtbaar te blijven op het net, om nog wat vrijbuiterig en vrijblijvend te keer te gaan. Zo werk ik op de computer onder linux, en probeer de cloud te vermijden, en schrik als ik op een oude telefoon van mijn zoon die ik in gebruik heb, merk dat iedere app tegenwoordig toegang tot alles wil. “Geef je nu maar over”, zegt mijn zoon, “je maakt het je alleen maar lastig. Er zijn zoveel data in de wereld, dat je toch onzichtbaar blijft”. Maar ik wil het liefst aan geen enkel net hangen, alleen als ik daar op een zeker moment bewust voor kies. Zoals ik vroeger naar de kroeg ging als ik mijn netwerk wilde zien. (want dat waren ook datanetwerken, met ‘lokale’ opslag) Of naar de sportclub, of de harmonie of de bieb, als databank. Daarbuiten was ik anoniem, en er niet van afhankelijk, als ik wilde. Ik zou daar zo weer mee kunnen leven (als we het collectief regelen ) , maar mijn zoon niet . ( al speelt ie nog wel bordspellen) . Hij heeft al de emotionele lock-in van moderne netwerken. Op zich niet erg, maar daar hangt ook een prijskaartje aan in de vorm van materialen en energie.
Recnt nog werd een nieuw windpark op zee in Groningen aangekondigd als stroom voor 60.000 huishoudens. Inmiddels is de hele produktie van dat windpark electriciteit verkocht aan Google, die daar een nieuw datacentre heeft gebouwd. Het windpark dekt de energiegroei, maar ontlast helemaal niks van ons bestaande fossiel gebruik.
Meestal gaat het bij lock-in over investeringen maar er is ook een lock-in in de wetenschap: iedereen draait rond in zijn eigen methodologie, of assessment benadering, maar komt er ook niet uit, omdat bijvoorbeeld daar zijn ervaring ligt, en op dat gebied de (onderzoeks-) geldstromen lopen, van een regering die A+++ wasmachine innovaties wil. Het kan ook zijn dat men geen buitenbeentje wil zijn onder de experts, of iedereen hem of haar bevestigt in de goede richting
Dat is dus de lock in , en die zit ook in de wetenschap. Vrijwel niemand die cross sectoraal kijkt, die ver over de muur van zijn eigen vakgebied kijkt. Dat wil zeggen, in de medische wereld zie ik dat er steeds meer aan elkaar geknoopt wordt, maar op andere terreinen zelden. De fysische wetenschap bijvoorbeeld staat vrij los van en energiewereld en al helemaal los van de toepassing .
Ik was twee jaar geleden bewust naar het World Resource Forum gegaan, in Davos, een tegenhanger van het World Economic Forum eveneens in Davos. Tussen de honderden deelnemers waren er slechts twee gerelateerd aan de bouw. Een iemand van een praktijk advies bureau ( Arup) en mijzelf, als onderzoeker/wetenschapper. Terwijl de bouwwereld als geen andere sector leeft van grondstoffen, dat is hun basis.
Wat energie en fysica betreft, ik schreef paar weken geleden nog over het gebruik van Primaire energie als referentiekader voor alle energieberekeningen. Dat is werkelijk achterhaald, dat stamt uit de tijd dat fossiel nog geen concurrentie had, maar ik zie nog geen verandering in mijn netwerk: men blijft vasthouden aan een imaginair systeem dat gebaseerd is op uitputten fossiele bronnen . Die “gevonden” worden in de natuur [1] Hetzelfde wat betreft het argument dat abiotische grondstoffen niet-hernieuwbaar zijn, dat wordt zelfs in wetenschap en in lca-kringen geaccepteerd. Maar dat is onzin. Alles is hernieuwbaar, de voorrraad kan hersteld worden, maar heeft een prijs. Dat is een echte mentale lock in in de wetenschap.
Als we al die lock-in’s niet doorbreken, dan wordt het niks met transitie. Dan zijn er generaties nodig om dingen te veranderen en die tijd is er niet. Tenminste zeker niet wat betreft klimaatverandering en ook niet wat betreft onze grondstoffen addictie. Die lock-in’s moeten doorbroken worden, en als eerste in de wetenschap, anders blijven die de praktische lock-in’s ondersteunen.
Zelfs bij studenten creëren we ongewild een lock-in. Zoals Guy Standing betoogt: Als je studenten met een grote schuld opzadelt, moeten ze wel liberale geldwolven worden . En dus gedwongen veel geld te verdienen, met alle consumptie effecten van dien. [2] Het steeds meer commercialiseren van universiteiten leidt tot “het ontwikkelen van human capital” : monetariseren van kennis , die geld , en dus consumptie moet opleveren. Dat is niet handig, met ons beperkte CO2 budget.
Zoals bijvoorbeeld het kopen van elektrische auto’s : Dat klinkt goed, maar op de eerste plaats moeten we zeker geen nieuwe elektrische auto’s produceren. Dan moeten we er sowieso al 1 miljard (!) vervangen, (heb ik het niets eens over batterijen) .Maar we moeten bestaande auto’s ombouwen: waarom zou je die weggooien of desnoods recyclen? Auto’s tegenwoordig gaan heel lang mee. Het is veel beter ze om te bouwen, brandstof motor eruit, elektromotor en batterij erin. Dat geeft ook lokale werkgelegenheid. De toekomst is overigens niet behouden wat we hebben ( de privé auto) , maar anders en minder. Minder vervoer en reizen, en ander vervoer. Niet iedereen een eigen elektrische auto. ( er komen nog minstens 2 miljard nieuwe autogebruikers bij….) Dat is ook de denkfout die wordt gemaakt als Elon Musk weer eens de hemel in geprezen wordt: Tesla zelf wil transport van grondstoffen voor haar produktie beperken, door de batterijfabriek op een lithium-mijn te bouwen. Waarom dan ‘ander’ transport wel mogelijk blijven maken? Als je denkt als Musk, moet je dus in andere oplossingen denken dan de prive auto! Dan moet je niet een bestaande techniek een beetje beter maken, maar een andere (vervoers-) techniek verzinnen! Maar Musk maakt zijn eigen proces revolutionair, maar niet ons vervoersgedrag. Hij wil dat we blijven rijden, want dat is zijn markt! Het is uiteindelijk toch gewoon een verdienmodel, en ook al zitten er aantal voordelen aan, het heeft met bewust goed beheer van energie en grondstoffen weinig van doen . Hij versterkt aldus onze lock-in mbt privé autobezit.
Begrijp me goed, sommige lock-in’s zijn geen probleem: Mijn moeder , inmiddels 96, heeft nog steeds dezelfde eettafel , die ze bij haar huwelijk 65 jaar geleden heeft aangeschaft. Waarom zou je een tweede tafel kopen, of om de zoveel tijd moeten vervangen? ( het is wel degelijk vakwerk) . Het is een vorm van positieve lock-in, in ieder geval mbt grondstofgebruik. Al gebruikt die tafel geen ‘operationele’ energie, dus dat is iets gemakkelijker.
Kortom , een lock-in is meestal, maar niet per definitie verkeerd. Belangrijkste lijkt me dat er geen lock-in is over hoe je denkt. Dat er een lock-in is mbt lock-in-denken zeg maar. Zo’n lock-in in denken is veel dramatischer: want dan realiseer je niet eens meer wat een lock-in is, of je toetst een lock-in aan het verkeerde denkkader. Als je je realiseert dat er een lock-in is, en je bovendien objectief kan analyseren of dat goed is of niet, evt met een nieuwe denkwijze, pas dan zijn we goed bezig.
[1] http://ronaldrovers.nl/?p=331
[2] zie oa The Precariat: The New Dangerous Class Guy Standing 2014
