Nu corona ons in zijn greep heeft, zien we dat landen terug op zichzelf worden geworpen. Lokale productie van medicijnen en beschermende kleding wordt opgestart, en het besef dat we veel meer lokaal moeten regelen dringt breed door. Sommigen waren daar al eerder van doordrongen en verkenden een extreme vorm daarvan: de wens om zelf autark te leven, geheel zelfstandig, alle bronnen in eigen omgeving benutten op een volhoudbare manier. Een paar weken geleden schreef ik over het eiland Eigg, dat qua elektriciteit al autark is. Dat leverde al wat interessante inzichten op. Afgelopen maanden kwam ik in contact met twee projecten die hierover nadachten. En of ik eens mee kon denken. De een was een klein coöperatief woningbouw project, de ander een tinyhouse initiatief. Daar zijn wel wat interessante lessen uit te trekken.
Het denken bij zo’n project start meestal vanuit wat men wil doen, of wat men wil handhaven als comfort, en hoe dat dan energetisch in te richten. Maar in beide gevallen trok ik, na het nodige brainstormen, de conclusie dat als je (vooral energie-) autarkie zou willen nastreven, dat je dan niet moet uitgaan van een normale situatie en verbruik, en dan kijken hoe je dat dan voor elkaar bokst. Oftewel, niet gaan terugrekenen van een verwacht gebruik en hoe dat te realiseren, maar juist andersom: opbouwen vanuit het niets. Anders kom je er niet uit, of moet je allerlei rare constructies gaan verzinnen om het principe overeind te houden (met bijvoorbeeld een zeer hoge materiaalimpact). Je moet alles wat je gewend bent vergeten en eigenlijk gewoon opnieuw beginnen met je leven in te richten: leeg vel, lege bouwplaats, en dan bij alles wat je toevoegt afwegen: is het nodig en kan ik er de energie voor investeren of opwekken? En zo ja, kijk dan ook naar de timing: wat ik in Eigg leerde is dat je bijvoorbeeld zo weinig mogelijk tegelijk moet doen, energetisch gezien dan.
In geval het woningbouwproject was er een grafiek gemaakt van het aanbod en de (gewenste) vraag per uur. En dan wordt het een enorme puzzel om dat op elkaar te krijgen, met allerlei extra’s om weer andere problemen op te vangen (zoals opslag vooral). Maar er lijken mij twee betere opties:
– start met een analyse van de beroerdste dag , als maatgevend.
– en bekijk het per functie (verwarmen, verlichten, wassen, etc) .
Neem zoiets als de functie: ‘de was doen’. Op de beroerdste dag van het jaar heb je de minste energie. Zorg dan dat je weinig was hebt. Dat lijkt vreemd, maar ga bijvoorbeeld in een zgn. ‘dunkelflaute’ niet staan graven in de tuin, om dan de smerige kleren in de wasmachine te gooien, op het moment dat er geen energie is, en geen wind of zon om ze te drogen. Weinig energie houdt in feite in dat je het leven flexibel moet inrichten: leven met het weer, aanpassen aan de omstandigheden. Wat wij de laatste honderd jaar hebben gedaan is juist proberen die omstandigheden buiten te sluiten. Denk maar aan het voedsel: ongeacht seizoen moet alles verkrijgbaar zijn. Dan creëer je enorme energiestromen, die wellicht niet beschikbaar zijn. Hetzelfde dus met het leven zelf. Ook leven met de seizoenen.
Sowieso, wanneer het om een groep woningen gaat als autark project, dan natuurlijk niet iedereen een wasmachine en was droger. Beter dat te concentreren in een lokale wasserij, of een coöperatieve ruimte. Zoals al wel vaker gerealiseerd in woongroepen of ecodorpen.
Of neem de functie: ‘afwassen’. Een afwasmachine is helemaal niet zo beroerd als het op milieuimpact aankomt, in vergelijking met voorspoelen en heet met de hand afwassen. Maar dat vraagt dus in beide gevallen wel energie cq elektriciteit. Ook hier weer aanpassen: in de beroerdste periode zorgen dat er weinig afwas is, en dan koud spoelen en met de hand afwassen, met een klein beetje warm water, of zelfs alleen koud spoelen, dat koffie of theekopje hoeft niet na ieder gebruik door de wasstraat. Denk ook aan eenpansmaaltijden, en er zijn meer creatieve oplossingen rond eten en afwassen te bedenken.
Wat betreft verwarming in echt koude perioden, trek je je terug in 1 ruimte, evt met zelfs een deken om je heen. Je gaat niet proberen 20 graden in het hele huis te handhaven als je autark wil leven. In het Belgische zuidpool onderzoekscentrum hebben ze er zelfs een protocol voor, bij energie schaarste. Het poolstation draait geheel op hernieuwbare energie, schakelt bij schaarste de ene na de ander functie af, en zelfs verblijfsruimten, tot alleen een kern overblijft waarin iedereen samentrekt. [x] En op Eigg hebben ze een stoplicht bij de haven dat waarschuwt voor energietekort: iedereen wordt geacht dan op hoogstnoodzakelijke terug te schakelen.
Voor alle functies is het adagium: bepalen wat het minimum is, en of er in de tijd geschoven kan worden, en bijschakelen alleen als de situatie dat toelaat. En vanuit dat vertrekpunt kijken of wat beperkte opslag de zaak significant beter maakt.
Is autarkie bij een gewoon huis al lastig, in een tinyhouse wordt alles superkritisch. In een gebouw zit nog veel over-ruimte, waardoor je allerlei voorzieningen en installaties kwijt kan.
Het denken over een autark tinyhouse is dan ook een erg leuke oefening in bewustwording, want alles komt langs, je moet je hele gedrag evalueren, en nagaan wat noodzakelijk is, en daarvoor een strategie bedenken. Een mooie metafoor voor ons globaal collectief gedrag. Bij een tinyhouse moet alles minimalistisch, of zelfs ‘just in time’ zijn. Ik kwam erachter dat zo’n analyse tot de conclusie leidt dat functies vooral omgezet dienen te worden in eigen activiteit: arbeid als energiebron. De was drogen doe je buiten, wat vergt dat je deze zelf ophangt en weer binnenhaalt, en zelfs tussendoor een sprintje trekt als het gaat regenen. (de just in time’ energielevering). Niks collectieve wasruimte oid.
Het komt dus vaak neer op eigen handelen. Klein voorbeeld: Bij een Tiny house is de oplegger voor transport maatgevend, dus het tiny house wordt op de maximale breedte voor de oplegger gebouwd, om maximale binnenruimte te krijgen. Je hebt al zo weinig ruimte immers. Maar dat heeft ook gevolgen, bijvoorbeeld om oververhitting (en koeling) bij hittegolven te voorkomen. Dan wil je de zon aan de buitenkant houden, ofwel jaloezieën monteren aan de buitenkant. Maar dat gaat niet, die steken dan weer uit, buiten de maximale breedte van het huisje. Integreren kan, binnen de maximale maat, maar dan wordt de binnenruimte kleiner. Het kan echter wel, maar dat vergt dan eigen activiteit: tijdens een hittegolf hang je tijdelijk iets voor de ramen aan de buitenkant, wat je na afloop weer wegneemt (wat ik overigens ook doe in mijn ‘echte huis’). Een tinyhouse dwingt je om zelf actiever te worden, zelf te handelen naar de klimaatomstandigheden.
En met verwarmen zul je toch echt het optimum moeten zoeken, en niet dimensioneren op de koudst mogelijk dag. Want je kan wel zwaar isoleren, echter dan wordt de binnenruimte significant kleiner. Hoe dikker, hoe minder ruimte binnen. Hier ga je al snel richting bedstede, of zelf-isolatie: zorgen voor een goede winterslaapzak en dergelijke. En zo hoog mogelijk, daar trekt de restant warmte naar toe. Wederom: een persoonlijke afweging, investeer ik externe energie of pas ik me aan?
Neem ook water, zeker als je losgekoppeld van alle infra geparkeerd staat. In principe is er regenwater genoeg, maar een tiny house heeft maar heel klein dakoppervlak. Zeg 16 m2: regenwater dat daarmee op te vangen is, over een jaar, a 700 mm per m2, komt neer op zon 30 liter per dag. En als je met zijn tweeën in een tinyhosue woont, dus 15 ltr. pppd. Dat kan, maar vergt zeer effectief watergebruik.
Bovendien, in een autarke situatie wil je dat regenwater hooghouden, om via zwaartekracht te benutten, ipv een pomp. Dat vergt weer een dakopbouw: die beperkt de hoogte binnen. Dus toch laag opslaan, en dan een handpomp installeren: eigen energie, just in time.
Het toilet: zonder riool aansluiting kom je al snel uit bij een compost toilet: Zelfstandig opererend, gebruikt geen water of elektra, of andere infrastructuur, en levert compost. Was koken en afwassen al een opgave in een wooncomplex, bij een tinyhouse moet je die analyse wellicht naar een nog hoger abstractie niveau tillen: de functie waarin te voorzien is wellicht niets eens koken en afwassen, maar ‘hoe eten binnen te krijgen’, en daar al het andere ondergeschikt aan maken. Enige kampeer ervaring kan hier helpen…
Mbt een koelkast, kom je dan al snel uit bij een buitenlucht geventileerde kast, vooral ’s nachts. En ga zo maar door.
Zo kan je dus alle functies nalopen, en uitgaan van het moment grootste schaarste. Als je 24/24 uur ‘comfort’ wil, pas dan beginnen de echte problemen, want dan moet je “leveringszekerheid” hebben, van water, elektriciteit etc.
Kortom, Autark leven is kunnen krimpen en groeien in energie, water en ruimtegebruik , gekoppeld aan tijdsverschuiving van behoeften en functies. Aanpassen aan de seizoenen, zeg maar. En tussen al deze oplossingen of aanpassingen zitten er zeker ook een aantal die het overwegen waard zijn voor ‘normale’ woningen, om de transitie waarin we zitten te helpen realiseren, en niet door te slaan in techniek en materiaal inzet, die we mogelijk niet hebben en van ver moeten halen. Als dat nog kan in een post corona tijdperk.
PS. ter inspiratie:
Er zijn een aantal aardige initiatieven die de mogelijkheden of onmogelijkheden illustreren. Zo zou je een weekend in een autark huisje kunnen doorbrengen, Slowcabin in Belgie biedt die mogelijkheid: https://tvplus.be/programmas/wonen-plus?ep=76740 en https://www.slowcabins.be/
Ik zag ook een aardige poging tot aan seizoenen aangepast wonen in een filmpje van dit project:
https://architectenweb.nl/nieuws/artikel.aspx?ID=40426 en een filmpje:
https://www.youtube.com/watch?v=1angHnp6PIE
En toevallig verscheen afgelopen dagen een studie, die onderzocht in hoeverre energie lokaal is te gebruiken: het blijkt dat 90 % in ene groep woningen mogelijk moet zijn. Nog niet autark, en met inzet van veel techniek, maar geeft een aardig beeld:
full report: https://www.metabolic.nl/publications/side-systems-pdf/
Hans Schneider liet er ook al eens een analyse op los:
https://www.linkedin.com/pulse/autarkie-micro-macro-supergrid-hans-schneider/
In Zwitserland staat ook een voorbeeld van een energie autarke woning:
https://www.alphabet.com/de-ch/blog/energieautark-wohnen-bruetten
