Op naar Kate Raworth, die zou spreken in Rotterdam, over haar boek en ideeën daarachter: ‘doughnut economics’. Het begon al goed: op de trappen voor de zaal ingang ving ik een gesprek op van twee op de fiets arriverende studenten. De een tegen de ander: wat zijn wij een schandalige studenten, een half jaar niet naar college en wel naar Kate Raworth… Gelach. Daar kan je van alles bij denken, maar misschien wel goed dat ze die al die achterhaalde colleges niet gevolgd hebben…
De lezing was overigens zeer goed, goed onderbouwd en overtuigend. Net als in haar boek een geweldige analyse van de historie van de economische (kennis)ontwikkeling , en hoe die is gemanipuleerd en gebruikt. En de noodzaak voor een nieuw economisch model. En daarvoor reikt zij een interessante analyse aan, met als essentie is het inmiddels al beroemde plaatje dat ze geconstrueerd heeft, dat de naam donut heeft gekregen: twee cirkels waarvan de buitenste aangeeft waar we de planetaire grenzen overschrijden, de 7 kritische ontwikkelingen ( zoals CO2 emissies en klimaatverandering, gedefinieerd dor het Stockholm Resilience instituut, en een binnenring, die een sociaal minimum aangeeft, een aantal voorzieningen die als basis voor een fatsoenlijk menselijk bestaan dienen. Die komen voor een groot deel overeen met de door de UN vastgestelde millennium en later Sustainable development goals .
Daartussen moeten wij ons bewegen, dat is de ruimte die we als mensheid op aarde hebben voor een volhoudbaar bestaan. De balken in het model geven dan aan waar we over de planetaire grenzen heen schieten, en waar we onder de sociale standaard blijven.. Overigens , de planetaire overschrijdingen zijn mondiaal, en gaan de hele mensheid aan, de sociale onderschrijdingen zijn vooral lokaal: in ontwikkelingslanden. Niet aangegeven in het plaatje, maar wat een confronterend beeld zou opleveren, is op welke terreinen de geïndustrialiseerde wereld ver boven dat sociale minimum leeft. Wat vooral dat deel is dat ook voor de overschrijding van planetaire grenzen zorgt.
Eerlijk is eerlijk, het is een geweldig plaatje , en zeer compacte samenvatting van de toestand in de wereld. En zoals Raworth ook uitnodigt, je kan het ook per land maken, of zelfs voor een stad. Ik zie dat nog wel gebeuren, dat het in die zin gebruikt gaat worden.
Ook in de uitwerking, de onderliggende analyse hoe we binnen die donut kunnen blijven, is Kate Raworth veel verder dan de meeste analisten op dit gebied. Ook zij ziet dat uiteindelijk zonne energie datgene is wat de gehele aardse machinerie aandrijft, en presenteert dan ook een nieuw economisch model, waarbij dat geïntegreerd is. Ook haar analyses zijn to the point, over kennis, opleiding, armoede, voorraden, sociale behoeften.
Het model nodigt in ieder geval uit tot beschouwingen op dit terrein, ze zijn snel inzichtelijk en gestructureerd. Laten we eens een aantal aspecten onder de loep nemen. Zoals de planetaire grenzen. Het is goed te beseffen dat dit gevolgen zijn, geen oorzaken. Dat is prima om de nadelen te meten, maar voor oplossingen moeten we toch naar oorzaken kijken. Alleen gevolg bestrijding kan tot meer of andere problemen leiden. Denk aan meer asfalt om het fileprobleem op te lossen, dat is een gebed zonder end. Hetzelfde voor een aantal van die gevolgen, als we oorzaken wegnemen , heeft dat veel meer effect. Als is dat nu net niet zo eenvoudig, , ik om daar later op terug.
Dan die ondergrens. Ik schreef daar al eerder over, dat de meeste duurzame benaderingen uitgaan van minimale behoeften en zelfs rechten van de mens. Denk aan Brundtland en “needs” [1] Maar het maakt enerzijds natuurlijk enorm veel uit hoe hoog die standaard dan gezet wordt, en anderzijds is er in feite geen ‘recht’. De natuur is gebaseerd op survival of the fittest, en er zit een maximum aan wat de aarde kan leveren op jaar basis. Als we dus met meer mensen zijn, dan wordt de spoeling dunner. Denk maar aan een verjaardag, met 4 mensen hebben we allemaal twee taartpunten, met 20 man wordt het schipperen… Met andere woorden, die binnenring, de ondergrens in bronnen en voorzieningen bestaat niet, die is variabel. Als wij nog naar 10 miljard mensen groeien, dan zal dat gat in de donut langzaam kleiner worden, ofwel de gemiddelde basisvoorziening gaat omlaag . Of niet natuurlijk, maar dan zullen meer planetaire grenzen overschreden worden. Het is een duivels dilemma. Met ander woorden: of we zetten de tering naar de nering, en dat zal voor iedereen , zeker hier in het geïndustrialiseerde deel van de wereld minder zijn, of we leven als ‘na ons de zondvloed’, en zien wel wat er gebeurd.
Maar #hoedan is de vraag, hoe zetten we de tering naar de nering?
Daarvoor moeten we dus in de eerste plaats toch naar de huidige financiële economie kijken. En daar bijt iedereen zich stuk op. Iedereen weet dat die niet volhoudbaar is, maar de belangen zijn groot en oplossingen worden vooral gezocht in aanpassingen van de economie. Belasting verschuivingen van arbeid naar productie, , parallelle systeem als CO2 credits, die dan schaars worden en dus in de parallelle geld wereld weer veel waard worden, en ga zo maar door. En zolang we studenten opleiden met de klassieke economie, gaat er niet snel wat veranderen. Zij liet ook een staatje zien van de vakkenpakketten op de Nederlandse universiteiten: de vakken die moderne economie, of organische economie, of circulaire economie behandelen, zijn vrijwel afwezig. Maar zelfs al zouden we wel goed opleiden, dan zijn we zo toch weer 1 of twee generaties verder voor dat het effect heeft. Wat overigens ook Jan Rotmans aanhoudt als minimaal nodig voor een transitie. Maar zelfs dan. Voor mij ligt de primaire fout in het systeem in het feit dat geld geen waarde heeft, het is nergens op gefundeerd. Het is slechts papier drukken, dat schuld creëert: schuld bij degenen die lenen, (en schuld aan wie) , en en met die geld schuld dus inkopen boven wat ze feitelijk kunnen permitteren, en dus weer schuld creëren in de aardse voorraden, die daarmee boven herstel snelheid worden uitgeput. Het is als een dubbele houdgreep, of wel een ‘double debt verwurging’. Daar kan je aan sleutelen wat je wil, maar het uitgangspunt blijft verkeerd. [2]
En natuurlijk, het zijn mensen die dit bedacht hebben, en mensen die dit moeten of kunnen veranderen. En dat is natuurlijk ook een primair probleem, hoe gaan we dat als mensen aanpakken, of hoe gaan we mensen meekrijgen in die verandering. Daar besteed Raworth in haar boek ruim aandacht aan, maar zoals ze ook schrijft; …..’our brains evolved to cope with with the near, the short term, and the responsive’. En dat is lastig… Zoals ook Schwaab in ‘ wij zijn ons brein’ al schreef: eten wat we te pakken kunnen krijgen, is onze natuur. [3] En met het gemak van vandaag is obesitas dan ook geen verrassing. Tel daarbij op emoties, meningen, belangen, dan kom je in een achtbaan terecht, waar ik in ieder geval geen oplossing voor (en geen verstand van) heb.
Mijne expertise ligt meer aan de fysische kant , niet de economische of sociale . En dus met name het vaststellen van die bovengrens, de definitie van fysische waarde in het systeem. En zoals gezegd, dan niet in de effecten, maar kijkend naar de oorzaken. Overigens ook hier zit Raworth in de goede richting, als ze stelt dat energie de onderlegger dient te zijn: “Its a one way street of energy” , “ nothing can move grow or work without that”. Raak getypeerd.
Maar niet alleen , ook bronnen doen mee, het is een massa-energie systeem: om energie nuttig te maken, vast te leggen hebben we materialen nodig… Wat dat betreft zouden meer mensen eens naar het werk van Robert Ayres moeten kijken, en met name zijn boek: The Economic Growth Engine [4]. Aan het economische mantra van labor and capital ( land is al eerder uit de vergelijking verdwenen) voegde hij bronnen toe in de economische vergelijkingen, en o wonder, ineens bleken een aantal onverklaarbare economische perioden en wendingen wel verklaarbaar.
De bovengrens is duidelijk bepaald door een fysisch maximum aan bronnen dat op een volhoudbare manier door de aarde geleverd kan worden. En dat kan vertaald worden naar landgebruik, als “productiemiddel” om zonne energie om te zetten naar bruikbare vromen, energie voedsel materiaal. . En land is dan ook de enige echte fysische waarde , waarop een economie gebaseerd dient te zijn. En niet ‘plus het kapitaal’ maar dat is het kapitaal. Laat dat nu net verdwenen zijn uit de moderne economie…. En arbeid? Ja, maar ook dat is land, dat de energie voor arbeid levert.
Het probleem nu is, zoals Raworth schrijft: “everything loses value, over time, except money….” Conclusie is dan dat we dat moeten omdraaien, dus dat ‘geld’ zijn waarde moet verliezen, en all het andere moet profiteren, groeien…
En waar Raworth nog een oproep doet aan economen om te veranderen, zou ik willen stellen:
economen, hoe kom je er vanaf…. het aantal economen heeft ook lang geleden al een planetaire grens overschreden. Het is tijd dat fysici het overnemen…! Ik heb die twee studenten dan ook aangeraden van studie te wisselen…
PS. Voor de liefhebber: een verkenning op lokaal regionaal niveau van de fysische bovengrenzen en de sociale ondergrens, is reeds in 2011 voor Kerkrade West uitgevoerd, met het Urban Harvest+ model, dat een praktische benadering is van dit nu populaire donut model ( met de restricties zoals beschreven in het artikel hierboven. De studie is te vinden op: http://www.maxergy.org/urban-scale/
[1] artikel: http://ronaldrovers.nl/niet-mensen-maar-bronnen-brundtland-2-0/
[2] artikel: http://ronaldrovers.nl/de-groei-mythe-een-pyramide-spel/
[3] Wij zijn ons brein, van baarmoeder tot Alzheimer, Dick Swaab,
[4] The Economic Growth Engine: How Energy and Work Drive Material Prosperity, Robert Ayres, Benjamin Warr, 2009 .
