Op zoek naar antwoorden op terreinen die niet de mijne zijn, nam ik onlangs op vakantie een drietal boeken mee. En dat was een zeer interessante keuze, en toevallige volgorde waarin ik ze las.
Ik snap -denk ik- onderhand wel hoe de wereld fysisch en milieutechnisch in elkaar zit , ook economisch begin ik het te doorzien ( geld heeft gewoon geen waarde, is een geloof, de kleren van de keizer) maar sociaal, juridisch, politiek ben ik nog aan het ontdekken. Afgelopen vakantie dan ook een paar boeken gelezen uit een geheel andere hoek dan ik normaal doe. “Je gaat het pas zien als je het doorhebt”, zoals Joha Cruijff het stelde, en om het door te krijgen moet je je buiten gebaande paden wagen.
Begonnen met een combinatie van economie, beleid en politiek, het boek Adults in the room , van Yanis Varoufakis. [1] En het beeld dat uit dat verslag van een politiek-economische periode tevoorschijn komt, is niet best: koehandel, om een failliet systeem overeind te houden. Verbluffend verslag van onderhandelingen tussen Griekenland en de trojka, dat niet alleen de economie erachter ontmanteld, maar zeker ook de politiek ontmaskerd. En Dijsselbloem, toch een socialist, komt er niet al te goed vanaf. Geld en schuld is een spel, een soort monopoly, in handen van politici. Het gaat absoluut niet over mensen, of hun behoeften. Het gaat erom instituties overeind te houden die de status quo handhaven, het liberale groeimodel, het verziekte bankensysteem, en de geldfabriek. Het is gegoochel met schulden, met in feite niet bestaand geld.* En in ieder geval met niet bestaande waarde van dat geld. Maar goed, dat wisten we al uit eerdere verslagen van de bankencrises, en diverse auteurs die daarover schreven. In feite zijn velen het erover eens dat het huidig ( financieel) economisch systeem** niet volhoudbaar is, als we uitputting van grondstoffen, verlies aan biodiversiteit, klimaatverandering, en nog wat van die dingen, in de hand willen houden. Dan zal er gekeken moeten worden naar andere systemen. Adam Smith blijkt het niet te zijn ( die dacht nog dat alle bronnen oneindig waren) . Dan toch Marx, maar dan een moderne variant? Dat was mijn volgende boek: Organic Marxism. [2].
De auteurs zoeken een weg tussen marxisme en liberalisme, en proberen beide te combineren op zoek naar een betere maatschappelijke organisatie om in evenwicht met oa milieu en klimaat te leven. Evenwicht dus tussen socialisme en zelfs communisme, waarin “eigendom” niet bestaat, tenminste, alles is van het volk, en liberalisme, waarbij eigendom juist het hoogste goed is.
De achtergronden van de auteur en van de ‘aanbevelers’ wekten in eerste instantie alleen maar argwaan, waardoor ik weinig hoop had dat dit een objectieve analyse zou worden, maar goed, je wilt je horizon verbreden en dan moet je dit niet uit de weg gaan. Maar het boek bevat verbazingwekkend goede analyses, deels historisch, zoals van de definitie van vrijheid, van markt, van gerechtigheid, van eigendom etc. Zeer verhelderend, en laat zien hoe we een mengelmoes aan vage definities, begrippen en interpretaties hebben gecreëerd waarin we zelf zijn gaan geloven. Zo wordt bijvoorbeeld vrijheid tegenwoordig vaak vereenzelvigd met vrije markt. Maar dat zijn twee compleet verschillende dingen.
En hij laat overduidelijk zien aan de hand van vele publicaties dat Kapitalisme niet werkt, tenminste niet voor 100% van de mensheid, maar slechts voor 1 pct. Harvey citerend, concluderen de auteurs dat : “ to restore a balance , some capital must be eliminated” . Dat dacht ik ook al. Maar, zelfs kapitalistische landen zetten dat middel zelf ook al in, alleen niet bij zichzelf: als de verhoudingen tussen landen zich verkeerd ontwikkelen, dwingen ze anderen tot kapitaal vernietiging, hetzij via handelsoorlogen, dumping van goederen, rente strijd, geforceerd landen dwingen tot andere koers, en zelfs regelrecht oorlogen beginnen, daarmee kapitaal bij de ander te vernietigen en eigen financiële belangen veilig te stellen of te vergroten, zoals olie belangen in de golfoorlog. Iets wat we ook al van Naomi Klein leerden ( The Shock Doctrine) [3]
Het boek is zeer overtuigend in de zin dat er , nu we weten dat bronnen eindig zijn, een combinatie gevonden dient te worden tussen socialisme/marxisme en liberalisme, wat de auteurs organisch Marxisme noemen: ‘Distribution of resources into harmony with what people actually need to survive, not with their unlimited desires.’
Inderdaad, het is de beschikbare hoeveelheid bronnen, gedeeld door het aantal aardbewoners, eerlijk verdeeld. [4] En hoe dat te organiseren, is waar ik naar op zoek ben .
Jammer genoeg overtuigd de uitwerking nog niet echt. Er is een Verlichting 2.0 nodig , dat is wel duidelijk, evenals dat “eigendom” in dit debat wederom een sleutelrol heeft. Iemands werk geeft geen recht op eigendom, omdat het materiaal voor produktie al daarvoor bestond ( de bronnen): ‘ Arbeid creëert waarde, maar geen eigendom’, vond ik een overtuigend argument , waarop zeker voort geborduurd kan worden. (om waarde, ook van geld, te herdefiniëren) . ***
De organisch marxisten gaan er overigens wel van uit dat een nieuwe vorm van samenleving en bestuur geleidelijk door politici en nationale regeringen kan worden geïntroduceerd: een graduele ombouw dus. Maar dat is nu precies waar de pijn zit. Toeval of niet , het derde boek dat ik las haalt precies dat onderuit en schetst een heel ander beeld : het boek “Metamorfose van de wereld” , van Ulrich Beck . [5]
Centrale stelling: De wereld worstelt met bewegingen die boven nationale invloed en beheersing uitstijgen: migratie, maar ook producten handel, biodiversiteit(sverlies), reizen/vliegen, medische handelingen ( uitwisselen sperma en organen over grenzen), genetische manipulatie (daar waar het legaal is maar dat beïnvloedt ook waar de ontwikkelingen waar het illegaal is), nutriënten uitputting over grenzen heen, grondstofbeschikbaarheid, en naturulijk CO2/klimaatverandering.
Nationale grenzen zijn al lang achterhaald , op nationaal niveau zaken proberen te regelen is gerommel in de marge: multinationals, criminelen, ICT, banken, vluchtelingen , alles is al buiten zijn nationale grenzen getreden. Mensen zelf gaan ook, als iets in het ene land niet kan naar een ander land, waar het wel kan. ( transplantaties, medische behandelingen, adopties, abortus, werk, bruiden) Juridische systemen zijn daar niet op ingericht. En dat alles vergt dus een internationale benadering, die er niet is. Maar hij gaat een stap verder: Dit is geen transitie, waarbij sommige dingen veranderen en andere hetzelfde blijven, hij voorziet en beschrijft het ontstaan van een andere wereldorde : de wereld zelf ondergaat een metamorfose, waarbij niets hetzelfde blijft. En vrijwel niemand heeft in de gaten, wat er aan de hand is , en eigenlijk kan ook niemand voorspellen hoe dat gaat aflopen. De internationale instituties die we wel hebben, en daarop in zouden kunnen spelen zijn vooral opgericht om de bestaande status quo te handhaven . Maar die wordt onderuit gehaald door de neveneffecten van dat zelfde systeem. ( (dat wat wij als common goods zien, creëren common bads) En die neveneffecten zijn voor groot deel niet zichtbaar. En als ze wel zichtbaar worden, worden ze vaak gebagatelliseerd. Of zelfs politiek onzichtbaar gemaakt: geframed. Net zo goed als klimaatverandering decennia lang onder de pet werd gehouden. En nog: Nu wordt politiek de suggestie gewekt dat we er ons wel onderuit innoveren, met groei als gevolg. Dat kan ik van harte onderschrijven. Het is pas bij een ramp dat de ‘world risk society’ , zoals hij het noemt, voor een stukje zichtbaar wordt, dat er besef ontstaat dat er werkelijk een probleem is, zoals de nasleep van Chernobyl pas echt de consequenties liet zien van nucleaire energie, waarbij de neerslag ver over nationale grenzen heen ging, en dus mensen globaal bedreigde. En zo presenteert hij talloze voorbeelden.
Globalisering is dan ook geen transformatie, of kosmopolitische ontwikkeling, , maar de wereld kosmopolitiseert , ondergaat een metamorfose en we hebben er geen weet van en geen antwoord op. Die gedachtenlijn volgend is het dus ook te laat om op nationaal niveau nog een vorm van organic-marxisme te introduceren, om nationaal te proberen de wereldproblemen op te lossen.
Duidelijk is in ieder geval dat op alle terreinen verandering nodig is. Politiek, financieel, sociaal, ze moeten zichzelf opnieuw uitvinden. Beck haalt daarbij Copernicus aan, als voorbeeld van grote omwenteling, dat de zon niet om de aarde draait maar de aarde om de zon, zo ziet hij die metamorfose als een Copernicus 2.0, waarvan we nog niet kunnen overzien wat dat betekent.
Geïnspireerd daardoor zou ik willen concluderen, komen we er langzaam achter , beetje laat, dat de aarde op zijn beurt dus niet om de mensen draait, maar dat de mensen draaien om de aarde. (figuurlijk maar ook letterlijk…). En daarbij kan van enige private claim op die aarde geen sprake zijn, Als we dat niet regelen, en vooral globaal en met sociale verdeling, wordt het een ongereguleerd gecosmopolitiseerd gevecht om bronnen, dat zich buiten enige jurisdictie of politieke invloed gaat afspelen.
Hoe dat gaat aflopen, is dus nog onbekend, en onvoorspelbaar.
.
* Uit rabobank geld:
Ik las ook , voor een beter begrip (), een artikel van de Rabobank dat het geld systeem uitlegt. En een duidelijker voorbeeld van ‘goochelen’ bestaat er niet:
Er kan ook geld worden gecreëerd als de overheid staatsschuld uitgeeft en de centrale bank die schuld meteen opkoopt. Dat geld komt op de rekening van de overheid; die bankiert immers bij de centrale bank en zo kan extra geld in omloop komen. Dit laatste gebeurt zodra de overheid het geld uitgeeft. Dit proces wordt wel aangeduid als monetaire financiering. De overheid incasseert dan de geldscheppingswinst. Uiteraard betaalt zij rente aan de centrale bank op de uitgegeven staatsleningen. Die inkomsten slaan neer in de winst van de centrale bank en die wordt uiteindelijk geïncasseerd door haar aandeelhouder, de overheid. Dus de overheid heeft op deze manier ‘gratis geld’.
?? Zo werkt dat dus…
https://economie.rabobank.com/publicaties/2015/mei/hoe-werkt-geldschepping/
.
** Financieele economie: we zijn dat financieel gaan weglaten, daardoor lijkt het dat economie alleen om geld draait. Maar economie is veel meer dan dat. Dus vermeld steeds erbij welke economie: financiële economie, arbeids-economie, bronnen-economie (economisch gebruiken) etc. ( in vergelijking met vrijheid die synoniem met ‘vrij markt’ is geworden.
.
[1] Adults in the Room: My Battle With Europe’s Deep Establishment. London and New York: Random House, 2017 (ISBN 9781473547827)
[2] organic marxism, Philip Clayton, Justin Heinzekehr, 2914m Process Century Press, isbn 978-1-940447-02-5
[3]The Shock Doctrine: The Rise of Disaster Capitalism , Naomi Klein, 2008, ISBN: 9780141024530
[4] UK: http://www.ronaldrovers.com/not-people-but-resources-brundtland-2-0/ Dutch: http://ronaldrovers.nl/niet-mensen-maar-bronnen-brundtland-2-0/
[5] The Metamorphosis of the World: How Climate Change is Transforming Our Concept of the World. Ulrich Beck , Wiley, March 2016 ISBN: 978-0-745-69021-6
