Als Brundtland aan revisie toe is ( zie vorige blog) hoe zit dat dan met andere afspraken en verdragen die wij hebben opgesteld? Neem de ‘verklaring van de rechten van de mens’, die stelt:
- (1) Everyone has the right to a standard of living adequate for the health and well-being of himself and of his family, including food, clothing, housing and medical care and necessary social services
Maar als er rechten zijn, zijn er dan geen plichten? In ieder geval niet in deze verklaring maar wel in diverse andere instituties of levensfilosofieen. Vooral in culturen die dat al eeuwenlang weten en ook praktiseren. Zo kent de Afrikaanse inheemse cultuur , samengevat door collega Chrisna du Plessis, de volgende principes:
1.Use no more than you need (sufficiency).
2.Respect life and all relationships between species (spirituality).
3.Nature cannot be owned,but man should take good care of it. (stewardship).
4.Without respect and attention to others there can be no peace and prosperity (social responsibility)
Vervelend is alleen dat de meeste volkeren in Afrika niet meer volgens die principes kunnen leven, overvleugeld als ze worden door allerlei invloeden van geïndustrialiseerde landen om zich aan te passen aan de westerse vrije handel en WTO voorwaarden, en daarmee in een economische afgrond gesleept worden. Met landgrabbing als nieuwste methode : als ze het zelf niet doen komen we het wel voor ze regelen. We hebben na de eerste kolonisatie golf, de afgelopen 100 jaar gebruikt om de economische spelregels opnieuw uit te vinden , zodat we nu legaal kunnen uitkleden.
Maar er zijn meer voorbeelden van oude gebalanceerde levenswijsheden. Zoals in China. Zo‘n 2500 jaar geleden schreef Lao Tse : “Who can harmonize with troubled waters, and come to clearness little by little? Who can move with stability, and make life little by little sustainable? “
Het is uit die tijd dat de grote principes ontstonden waarnaar de Chinese cultuur zich voegde: Uiteraard het bekende Yin en Yang, dat meer dan enig ander principe weergeeft dat er balans dient te zijn, dat er voor alles een voor en tegen is, een spiegelbeeld; materie en antimaterie. EN niet te vergeten Feng Shui, waarbij de natuur leidraad vormt voor de inrichting van een gebied of gebouw. Enigszins spiritueel, maar gevoelsmatig in de juiste richting .
Minder bekend maar diep geworteld in de Chinese cultuur is : “Wu Wei” : de kunst van het “niet handelen”, van het “ de natuur zijn gang laten gaan” . In feite dus met de stroom meebewegen, ipv er tegen in gaan.
Hier vinden we een mooie tegenstelling met de Europese cultuur. Heraclitus kwam tot de conclusie dat “je geen twee keer in de zelfde rivier kon stappen” Waaruit het principe ontstond dat bekend is als “Phanta Rei”: alle stroomt; In feite een abstracte constatering , terwijl de Chinese Wu Wei daar gelijk een richting aan koppelt: beweeg mee met die stroom!
Een westerse klinische zakelijke benadering versus een oosterse integrale levensfilosofie. Dat heeft ook lange tijd , en nog, de koers van beide werelden bepaalt. . En alhoewel China de laatste decennia zich enigszins verwijdert heeft van dat principe, zien we het besef groeien dat een evenwichtiger benadering en inrichting van onze samenleving onvermijdelijk is , in China, maar ook in sommige Europese landen heeft dat al tot concrete initiatieven geleid. Zo heeft Zweden al in de jaren negentig een aanpak wettelijk vastgelegd, met betrekking tot duurzame huisvesting:
“Housing is a social right and the aim of housing policy is to create conditions that enable everyone to live in a good home at a reasonable cost in a stimulating and secure environment, within ecologically sustainable limits. The housing environment should contribute to equal and decent living conditions and should, in particular, promote good conditions for children and youngsters to grow up in.” Swedish definition for SH Policy: Government bill 1997/98:119.
Wat een goed huis is, en aanvaardbare kosten laten we even in het midden, belangrijk is de zinsnede: within ecologically sustainable limits. Dus niet allen rechten, maar ook plichten. Dat is een vrij harde voorwaarde, zaak is wel dat die limieten in kaart gebracht dienen te worden en gehandhaafd. Overigens is Zweden een van de landen die daar het hardst aan werken, en de beste resultaten hebben op diverse milieuterreinen.
Een onverwachte maar niet minder duidelijke aanpak, komen we tegen in Oost Timor. Nog niet zo lang geleden onafhankelijk geworden, en kende dus de luxe van een gehele nieuwe grondwet te kunnen schrijven. En die is opmerkelijk, want stelt in sectie 6, getiteld Objectives of the State
f) (-the state shall-) protect the environment and to preserve natural resources;
en de uitwerking in artikel 61, Environment, :
1. Everyone has the right to a humane, healthy, and ecologically balanced environment and the duty to protect it and improve it for the benefit of the future generations. 2. The State shall recognise the need to preserve and rationalise natural resources. 3. The State should promote, in accordance with its capacities, actions aimed at protecting the environment and safeguarding the sustainable development of the economy.
Constitution of East Timor as approved by the Plenary of the Constituent Assembly on 9 February 2002
Niet alleen het recht op een ecologische gebalanceerde omgeving is vastgelegd, maar zelfs de plicht “tot behouden en rationaliseren” van bronnen . En zelfs letterlijk de staat die de verplichting op zich neemt en aansprakelijk gesteld kan worden!
De meeste landen hebben niet zon vergaande committment, maar houden vast aan “ vrijwillige benaderingen” , Neem de snel groeiende aandacht voor bijvoorbeeld circulaire economie. Daarin wordt de suggestie gewekt dat de bronnen centraal staan, maar feitelijk alleen als er aan verdiend kan worden. Dat is dan zeer, zeer zwak in vergelijking met Zweden en Oost Timor. , en niet het antwoord op de huidige problemen.
Overigens loopt de EU steeds voor op de lidlanden , wanneer het gaat om aandacht voor de bronnen, Al eind jaren negentig werd een gezamenlijk aanpak afgesproken, waarvan de strekking is vastgelegd in de The EU agenda on Sustainable development (Gotheburg 2001):
‘The relation between economic growth, consumption of natural resources and the generation of waste must change. Strong economic performance must go hand in hand with sustainable use of natural resources and levels of waste, maintaining biodiversity, preserving ecosystems and avoiding desertification….‘
Ook hier een voorzichtige eerste stap naar de noodzaak tot een andere economie. Maar inmiddels al een stuk verder: In haar visie voor 2050:
‘ the EU’s economy has grown in a way that respects resource constraints and planetary boundaries, thus contributing to global economic transformation’.
Al weer iets sterker focus op bronnen en de noodzaak tot economische hervormigen om dat te ondersteunen. Begeleidt met talloze Directives and ommunications om de zaak in de goede richting te buigen.
Als we met de wetenschap dat bronnen centraal staan, het fundament van de samenleving vormen, dan is zelfs de Verklaring van de rechten van de mens niet helemaal toereikend: Het eerste deel van artikel 25 meld:
- (1) Everyone has the right to a standard of living adequate for the health and well-being of himself and of his family, including food, clothing, housing and medical care and necessary social services
Net als in Brundtland is de standard of living ( needs) niet benoemd , dus onduidelijk is hoeveel gezondheid , huis of voedsel men recht op heeft. Van de andere kant er is wel recht op “housing”. Maar hoe groot? Dat hang weer af van de bronnen, de “carrying capacity” van de aarde, En aan gezien de aarde nu eenmaal een gesloten systeem is in de hoeveelheid stoffelijke bronnen, zou feitelijk ook hier juister zijn: “everyone is entitled to an equal share of resources”, want die worden nu velen onthouden ( denk aan de landgrabbing in Afrika, waar mensen verdreven worden van hun land) en bovendien is maar de vraag of er wereldwijd verdeeld voldoende is voor ieder een “huis”, een en ander natuurlijk afhankelijk van de definitie van een huis. Opvallend is trouwens dat er bij het ‘drafting committee’ van de verklaring van de rechten van de mens niemand uit Afrika aan tafel zat.
Overigens geven de huidige “rechten van de mens” wel voldoende aanleiding om een rechtszaak tegen overheden te beginnen. In een rechtszaak tegen de Nederlandse overheid afgelopen jaar werd bepleit dat de overheid nalatig is in het beschermen van zijn onderdanen tegen grootschalige effecten zoals van klimaatverandering. Dit naar aanleiding van de juridische analyse van Roger Cox, verwoord in zijn ‘Revolutie met Recht’. Inmiddels is deze door de Nederlandse NGO Urgenda aangespannen rechtszaak gewonnen. De uitspraak is een “instrument” om politici bewegingsruimte te geven voor onpopulaire maatregelen . Overigens is de Nederlandse overheid in beroep gegaan, en zal dit ongetwijfeld nog wel tot een vervolg bij de Europees hof voor de rechten van de mens leiden.
Er is dus ook alle aanleiding voor een aanvulling van de verklaring van de rechten van de mens . Het zij over de plichten van de mens, om net zoals in Zweden en oost Timor, de plicht op te nemen ecologische grenzen te respecteren, Of , en wellicht kansrijker: een aanvullende verklaring op te stellen van ‘de rechten van bronnen’. Wat niet eens zo heel gek is. We hebben in Nederland al een Partij voor de Dieren: die verdedigt de rechten van de dieren ten opzichte van de mens, Maar dat geldt ook als metafoor , want in feite onderdeel van een veel breder kader : de partij heeft het beste klimaat en milieuprogramma van alle partijen in Nederland . Een partij, of verklaring van de rechten van de bronnen zouden echter een nog betere basis geven omdat daar zowel dieren, planten als mensen van afhankelijk zijn.
Kortom: om rechten van de mens te beschermen moeten bronnen beschermd worden…. ! En onze ‘declarations’ en definities aangepast.
