De ellende momenteel, en wat nog komen gaat, is haast niet te overzien. Laat dat duidelijk zijn. Maar het is tegelijk interessant te zien , enerzijds, hoe snel zaken kunnen veranderen en aangepast worden, en anderzijds, om te zien hoe de wereld, en de mensheid, gevoelig is geworden voor kinken in de kabel, van ‘Business as usual’, of ‘Life as usual’. Denk alleen al maar aan de globale verbindingen die wegvallen als plots alle landen zich binnen hun grenzen terugtrekken, en die zelfs fysiek sluiten. Iets wat natuurlijk te verwachten is in tijden van stress, dan probeert men zijn eigen hachje te redden. Maar als vervolgens alles globaal gekoppeld is, ontstaan er gigantische problemen. Het vervoer van goederen stopt, omdat per definitie het meeste elders , in onderdoen, geproduceerd wordt, ver van de finale behoefte. ( denk in dit geval in de eerste plaats aan medicijnen, beschermingsmiddelen etc) Plotseling gaan we back to basics.
Datzelfde kan (en gaat) gebeuren met verstoringen in de energievoorziening, zoals we die bijvoorbeeld in de jaren zeventig hadden, en kan gebeuren met de voedselketens, watervoorziening, en grondstoffen voorziening. Direct of indirect, door vervuiling of ziektes in gewassen. En wat betreft materialen zijn de eerste voortekenen van schaarste al zichtbaar in de strijd tussen de VS en China, en er hoeft maar iets te gebeuren of de voorziening ligt stil.
Er kan van alles gebeuren, dat dat globale systeem kan verstoren, en het probleem is je weet niet waar het vandaan komt en dan nog meestal uit een onverwachte hoek, zoals de huidige pandemie. Waarvoor overigens de WHO en sommige deskundigen al jaren gewaarschuwd hebben. En die trouwens ook zijdelings gelinkt is aan ons gedrag, zie de Guardian afgelopen woensdag[1].
Zoiets kan ook de lont in het kruitvat zijn voor een serie van rampen of verstoringen zijn, zoals we al weten uit het oude testament, de 10 plagen in Egypte. De meesten daarvan waren gerelateerd aan elkaar: extreem hoog water, algenbloei, vissterfte. Wat weer een keten ingang zetten van verrotting, muskietenplaag, voedseltekort en door alle ellende viel de hygiëne viel ver terug, overspringende veeziektes. En dat gecombineerd met vulkaan uitbarsting , duisternis en weersveranderingen.
We zitten nu natuurlijk in een compleet ander tijdsgewricht, maar de natuur is niet anders gaan reageren….! We zien nu weersveranderingen, plagen en ziektes die rondgaan ( ik werd onlangs zelfs getest op Dengue, de tijgermug is ook hier gesignaleerd) , verhoogd risico van botulisme en legionella, door opwarmend oppervlaktewater, stijgend water, bosbranden, droogtes, biodiversiteitsverlies, uitputting van landbouwgrond. Zelfs een enorme sprinkhanenplaag voltrekt zich momenteel.
En meer is onderweg, in potentie. ‘Het Systeem’, het eiland aarde, ergens in het heelal, met al zijn activiteit, reageert op onverwachte manieren. We kunnen ons allerlei problemen voorstellen, maar de trekker wordt hoogstwaarschijnlijk ergens anders overgehaald. Al zijn er wel een paar duidelijk: de massale sterfte van bijen wellicht, die deel van onze oogsten niet meer zal bevruchten. Oorlog over grondstoffen en energie, daarvan hebben we er al een aantal zien langskomen, al zijn ze nog niet in een globale crises ontaard. ( zie ook boek Resource Wars) . Landbouw grond uitputting is een serieus probleem. Nog 60 oogsten voordat de grond het opgeeft, is een mogelijk scenario . ( en denk eraan dat in sommige landen twee oogsten per seizoen mogelijk zijn)
De meeste van dit soort rampen voltrekken zich langzaam en in relatieve stilte, en de mensheid zaal daar waarschijnlijk niet op tijd en adequaat op reageren.
Zie hoe de RIVM directeur naast de premier staat op iedere persconferentie, en de premier steeds benadrukt dat hij zich verlaat op de wetenschap. Waarom kan dan de PBL directeur niet ook naast de premier staan, en zeggen wat er moet gebeuren? Als het op klimaat aankomt, wordt de wetenschap niet afgevallen maar wel op een afstand gehouden. En de politiek reageert dus niet adequaat.
Maar zijn er ook problemen voorstelbaar , die net als Corona , een onmiddellijke crises in gang zetten? Dat zou een grote blackout kunnen zijn, ineenstorting van de stroomvoorziening. India heeft dat al meegemaakt paar jaar geleden in een gebied met 600 miljoen mensen (meer als de EU) . Die zich nog grotendeels konden redden, zelfredzaamheid zit daar nog ingebakken. Maar in een moderne stad zitten mensen als ratten in de val. Of: het stilvallen van de warme golfstroom, waardoor het klimaat op het noordelijk halfrond snel verandert. Of het omslaan van het magnetisch veld, noordpool wordt zuidpool. Of uitvallen van het GPS systeem, of wereldwijde algenbloei.
Al deze gebeurtenissen lijken op het eerste gezicht niet direct levensbedreigend, maar ze zullen wereldwijde handel stilleggen op zeker moment, en dan wordt het wel levensbedreigend.
Dit is niet pessimistisch bedoeld, of als doemdenken, maar gewoon realistisch onder ogen zien wat er gebeurd of zou kunnen gebeuren. En waar we dus op moeten reageren, en in ieder geval ons tot op zekere hoogte moeten voorbereiden. We moeten de maatschappij reorganiseren, naar een meer veerkrachtig systeem, dat lokaal dingen kan opvangen, en in een coöperatief samenwerkingsmodel. Precies wat we nu in allerijl proberen op te tuigen.
Mooi voorbeeld : “Universiteit Maastricht en Leiden besluiten rest van het jaar afstandsonderwijs te geven”. De ironie wil, dat in een advies zo’n 4 jaar geleden aan de UM hoe klimaatneutraal te worden, ( is 0-CO2 van operationele plus embodied energie), vanwege vooral oude en soms monumentale gebouwen, afstandsonderwijs de meest kansrijke optie bleek (qua CO2 dan…). Al wilde men toen vasthouden aan contact onderwijs. Net zo goed als we twee jaar geleden met deskundigen van oa RWS brainstormden over het terugbrengen van de snelheid op autowegen naar 100 of zelfs 80. In beide gevallen leek dat praktisch onhaalbaar….. Het kan dus snel gaan. De kunst is dat ook vast te houden straks. ( al ben ik niet voor uitsluitend afstandsonderwijs….)
Enige aanknopingspunten hoe die maatschappij vanaf nu wat anders in te richten, zouden kunnen zijn.:
– Focussen op, en prioriteit geven aan de basisvoorzieningen: te beginnen met gezondheidszorg, onderwijs, voedselvoorziening, etc. (Systeem veerkracht).
– organiseer alles zo lokaal als mogelijk, althans, zorg dat dat in de basis altijd mogelijk is, mbt alle bronnen. (samenlevinsgveerkracht)
– maak de woonplek weer het centrum van het leven en werk, zoveel als mogelijk. (individuele veerkracht )
– Definieer een stad en ommeland, als meest beheersbare eenheid, als een “smart city” , maar dan een die een noodplan heeft en voorraden om zijn inwoners te kunnen helpen in stressvolle situaties. [2] ( en dus niet als een stad, steeds afhankelijker van technologie en kwetsbare netwerken, ook dataverkeer kan (zal) uitvallen) (backup / fall back scenario)
Hoogstwaarschijnlijk staan we pas aan het begin van dit drama, en zullen er tzt nog meer lessen getrokken kunnen worden. Ik denk bijvoorbeeld nu ook aan het feit dat de overheid allerlei bedrijven aan het redden is. Wellicht ook bedrijven die na een transitie niet meer nodig zijn. Door ze nu te redden creëer je een lock-in. De focus zou moeten zijn op mensen ‘redden’, dwz financieel ondersteunen, en niet bedrijven financieel ondersteunen (ook niet de mensen steunen via die bedrijven). ( en de belasting verschuiven van loonbelasting naar produktbelasting). Om dan vervolgens na te gaan , wat we na de crises, en ter voorkoming van een volgende het hardst aan bedrijfsactiviteit nodig hebben. Het onderzoekscollectief van Drift, aan de Erasmus universiteit in Rotterdam, organiseerde afgelopen week al een eerste online brainstorm, een verkenning van de het effect van Corona op klimaatmaatregelen, en de lessen daarvoor. Maar we moeten snel zijn, waarschijnlijk staat de oude wereld, al in de startblokken om de schade zo snel mogelijk in te lopen, als de crises wat afzwakt. (Als je nu niks verandert, blijven drijfveren immers hetzelfde).
Denk eraan alsof je op een klein eiland woont. Wat is dan belangrijk, wat moet je het eerste regelen, wat behouden en wat kan vervallen. En dat moeten we nu helder krijgen en zien in te bedden.
[1] https://www.theguardian.com/environment/2020/mar/18/tip-of-the-iceberg-is-our-destruction-of-nature-responsible-for-covid-19-aoe
[2] http://ronaldrovers.nl/smart-cities-wat-is-smart-en-wie-is-de-city/
