Circulair is “hot” . Maar de interpretatie van ‘circulair’ is erg gebrekkig, zo constateer ik weer na het lezen van wat rapporten . Zeker wanneer het gekoppeld is aan economie, gaat het al snel over geld ipv echte circulariteit of over kringlopen sluiten. En geld is nu eenmaal een artificiële meet-eenheid, die vooral gericht is op meer geld verdienen, en niet op minder emissies, of minder grondstof gebruik. Het is ook niet verwonderlijk als de grote aanjager hiervan de Ellen McArthur foundation is, die gefinancierd wordt door een aantal commerciële multinationals. Helaas baseren vele bronnen en (internationale) rapporten zich op de definities van deze stichting. [1,2,3] Zelfs overheden en hun adviesorganen. [4,5,6,] Dat is meer dan verontrustend…
Circulair is hierin zelden goed gedefinieerd, en blijft steken in aanpassingen aan het lineaire systeem. [alleen de SER notabene gaat iets verder…7]) Laat ik dat proberen duidelijk te maken.
Om bij het begin te beginnen: een paradijselijke wereld zonder mensen. Dan is er een evenwicht in wat de aarde genereert, aangedreven door zonne energie, en wat alle soorten, planten zowel als dierlijke, gebruiken. De stroom van grondstoffen voedsel water en energie zijn constant (er is een evenwicht ontstaan).
Dan daagt de mens op. Tot voor de industriële revolutie, met zeg 2 miljard mensen, bestond dat evenwicht ook nog. Weliswaar ging het hier en daar fout, maar dat leidde dan tot de ondergang van een cultuur na het verdwijnen van bossen, of de dood van vele mensen door vervuiling in steden, waardoor het evenwicht zich herstelde.
Maar nog steeds waren er stromen, bijvoorbeeld water, die op natuurlijke wijze werden aangevoerd, gebruikt, en afgevoerd. Wellicht sterk vervuild onderweg maar op een manier die via oceanen weer kon worden geregenereerd en via regen weer aan zijn nieuwe cyclus begon.
Hetzelfde voor voedsel: dat werd geteeld met zonne energie, opgegeten, en uitgepoept, en in vele culturen zelfs weer als nutriënten gebruikt in de nieuwe cyclus. In China werd je geacht, na als gast mee gegeten te hebben, eerst naar de wc te gaan vooraleer te vertrekken, de nutriënten achterlatend.
En grondstoffen waren weliswaar niet allemaal organisch, of biotisch, maar vooral met arbeid gewonnen en verwerkt, in dus in een dusdanig laag tempo dat de aarde zelfs die stromen kon compenseren: bakstenen van erosie materiaal uit de bergen werden gemaakt van wat er in rivieren werd aangevoerd.
Maar dan komen zo’n 150 jaar geleden de fossielen in beeld, en vooral de kennis om daar iets mee te doen. (Was dat de kenniseconomie versie 1.0…?) En plotseling komen die stromen in een versnelling terecht. De mens krijgt de mogelijkheid om niet alleen de natuurlijk stromen te gebruiken, dat wil zeggen, net als alle andere natuur, te onderbreken, te gebruiken, en terug te voeren, maar om kunstmatig de stroom-volumes te verhogen. En natuurlijk valt er niet meer regen of meer zonnestraling, maar de opgebouwde buffers daarvan kunnen nu worden benut en versneld uitgeput. Denk aan oude water aquifers, fossiele brandstoffen, of versneld afgraven bergen, ipv wachten op erosie stof uit de natuurlijke kringloop. .(evt: meer grond verzet dan natuur)
Kringlopen draaien niet om producten, maar om (grond-) stof stromen door de maatschappij. Dat kan materiaal zijn, water of energie. En een stroom wordt , naast de soort stof, gekenmerkt door een hoeveelheid, de snelheid in de stroom, en de energie nodig om die stof te laten stromen. Bij natuurlijke kringlopen heeft zich daar een evenwicht ontwikkeld . Zodra wij er als mensen van aftappen, ingrijpen op die natuurlijke hoofdstroom, gaan de zaken niet meer vanzelf, en sturen wij de stroom, in hoeveelheid en snelheid met behulp van extern toegevoerde energie.
Neem hout , dat komt met een zekere massa-volume onze gebouwde omgeving in, en ‘stroomt’ daar met een bepaalde snelheid doorheen: langzaam, als dat voor houtbouw gebruikt is, en snel wanneer het als biomassa verbrand wordt. Het is duidelijk dat als er minder massa-volume gebruikt wordt, de impact op de hoofdstroom kleiner wordt , net zoals wanneer de gebruikstijd van het al wel afgetapte deel verlengd wordt. Hout, voor menselijk gebruik , ‘stroomt’ niet vanzelf, dus er moet energie in om die stroom op gang te brengen, bijvoorbeeld voor transport, van bomen kappen, en van een houtfabriek om het in bruikbare vorm te zagen.
Het is een verband van Massa en Energie ( bedoeld is Embodied energie , energie die in de -produktie van- materialen is gaan zitten ) , en (gedeeld door de) gebruikstijd.
Het is eenvoudig in te zien dat als de gebruiksduur langer wordt, de impact per tijdseenheid omlaag gaat. Of dat een ander ontwerp van de gebruiksfunctie, dat minder materiaal vraagt, of minder Embodied energie nodig heeft, eveneens tot een lagere impact leidt. Tijd is cruciaal, want de natuurlijke stromen kennen ook een maximum per tijdseenheid ( neerslag per jaar, zonnestraling per uur etc) .
Ingrepen die bij circulaire economie centraal staan zijn reduce, repair, reuse, refurbish, recycling remanufacture, recover, re-purpose, Met dit verband is is duidelijk in te zien dat al deze benaderingen de doorlooptijd van een grondstof in de afgetapte stroom verlengen , meestal onder toevoeging van wat extra Embodied energie voor de (her-)verwerking: Vooral d enoemer (t) wordt groter waardoor de totale impact van de interferentie in de stroom omlaag gaat. De stroom wordt lineair vertraagd.
Al de genoemde interacties zijn dus gericht op verlengd gebruik. Daarmee is de impact van de originele afgetapte stroom verkleind, maar niet verdwenen Je kunt voor wat betreft recycling bijv niet de impact op 0 stellen, en opnieuw gaan tellen, en daarmee het effect van de totale stroom negeren: De oorspronkelijke impact ( van eerste gebruik) is niet plots verdwenen, maar slechts over langere tijd verspreid !
Dat is op zich een goede zaak, maar dat is iets anders als “ het vermeden nieuw grondstof effect” . Er is niks vermeden, de doorlooptijd is vertraagd.
“Maar we hebben toch de nieuwe instroom beperkt, waarom dan daar niet mee rekenen?” Is een veel gehoord argument. Ten eerste, er is altijd impact, en je hebt het natuurlijk evenwicht onderbroken en daardoor impact veroorzaakt , die slechts verlaagd is door recycling of re-use. Die impact is niet ineens zomaar verdwenen. Ten tweede, het is geen kwestie van “de instroom beperkt”, maar van “heb je de oorspronkelijke impact gecompenseerd “. Of was het bij eerste gebruik slechts een reken-oefening? Die compensatie zal uiteraard minder hoeven zijn, (per tijdseenheid) als gebruikstijd dus verlengd wordt (en over langere tijd wordt afgeschreven.) .
Maar ook met die correctie is het nog niet circulair. Wat nog niet is meegenomen is dat een stroom opdroogt als er geen nieuwe toevoer is. En als de afname groter is dan de natuurlijke toevoer, dan droogt de stroom op. Voor water is dat eenvoudig voor te stellen: niet voor niets zijn er al vele grote rivieren die niet meer in zee uitmonden, [9] ze zijn al veel eerder droog gevallen door te grote afname, sneller dan er wordt aangevuld , of anders gezegd, ze worden steeds verder bovenstrooms al ‘ leeg gevist’. Het sluiten van een kringloop vereist dat de bron ook geregenereerd wordt, dat de oorspronkelijke toestand/voorraad wordt hersteld.
En weer terug naar het hout voorbeeld: de kringloop sluiten betekent dat het hout ook geregenereerd moet worden, anders loopt ook hier de stroom droog: het bos verdwijnt, als er meer wordt gekapt dan er aangroeit. Volhoudbaar is dus alleen wanneer de voorraad hersteld wordt ( in dit geval het land daarvoor wordt gereserveerd , waarbij zonne energie de energie input levert voor dat herstel.
Als wij grondstof uitputting en neveneffecten van grondstof gebruik zoals klimaatverandering serieus nemen, dan zullen we ook voor die uitputting en impact moeten compenseren*. Dan pas kunnen we spreken van de kringloop echt sluiten, of circulariteit. En niet alleen van lineair vertragen .
* in volgende bijdrage
[1] circular economy guide http://ceguide.org/ , juni 2017, World Business Council for Sustainable Development
[2] Circular economy , Denmark as a circular economy solution hub , State of Green, Version 1.0
[3] Journal of Industrial Ecology, Special Issue: Exploring the Circular Economy June 2017, Volume 21, Issue 3, Pages 471–795, http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/jiec.2017.21.issue-3/issuetoc
[4] EU communication: Towards a circular economy: A zero waste programme for Europe
250914, {SWD(2014) 206 final}
[5] Circular Economy , Improving the Management of Natural Resources
Editing and coordination: Beatrice Huber. Swiss academies of arts and sciences
[6] circulaire economie , van wens naar uitvoering, Juni 2015, raad voor leefomgeving. Paragraaf 1.2 rli028
[7] SER, Werken aan een circulaire economie: geen tijd te verliezen SER Advies, Juni 2016
De Nederlandse SER (economie!) komt enigszins verrassend nog met de beste en meest eigen versie. Weliswaar is er nog steeds onderscheidt in organisch en technisch maar wel de enige die een indicator aan het geheel hangt: de ecologische voetafdruk. En met het advies dat die terug moet van 4.4 ha naar 3 ha per inwoner in 2030. en in 2050 naar het wereld gemiddelde (van nu) 1,89 ha *. Dat dwingt in feite de samenleving naar leven binnen de natuurlijke kringlopen ( binnen het herstel vermogen daarvan) . Dat is een goede zaak, maar de consequenties daarvan worden niet geheel overzien in het rapport, lijkt me.
* feitelijk: gha, global hectares -gemiddelde ha landopbrengst, zoals eco footprint die berekend. ).
[8] https://www.linkedin.com/groups/59930/59930-6227770790717202432?trk=hp-feed-group-discussion
[9] When the Rivers Run Dry: Water–The Defining Crisis of the Twenty-first Century Paperback – March 15, 2007 , Fred Pearce, And http://news.nationalgeographic.com/news/special-features/2014/12/141216-colorado-river-delta-restoration-water-drought-environment/
