De trias energetica is een van de instrumenten/mantra’s die inmiddels wel tot iedereen is doorgedrongen. Dit zit wel tussen de oren. Hij komt nog frequent langs. Maar klopt ie nog wel?
Eerst wat geschiedenis. Als ‘drie stappen benadering’ bestond de aanpak al aantal jaren, eind jaren tachtig ongeveer, en was een vrij logische indeling , door velen gebruikt , in het begin ook vooral in het onderwijs. De eerste die hem breder bekendheid gaf was Cees Duyvestein aan de TUDelft, in een van hun publicaties. Daarna werd ie opgepikt door Novem, en het was Paul van de Laar, hoofd communicatie, die vond dat er een pakkende term voor bedacht moest worden, zoiets als trias politica. In wat heen en weer gepraat met oa Eric Lysen, kwam er toen trias energetica uit., Wat vervolgens Lysen en Novem is gaan promoten. Zelf zat ik destijds al op een wat breder spoor, de Trias Ecologica. Want het geldt natuurlijk niet alleen voor energie. Die naam Trias Ecologica is ook wel in de markt gezet, in publicaties en op beurzen, maar het heeft nooit beklijfd. Maar daarover dadelijk meer.
Eerst maar eens die energetische kant: reduceren , hernieuwbaar inzetten en zeer efficiënt niet-hernieuwbaar. Daar komt het zo ongeveer op neer. Maar klopt dat wel? Allereerst reduceren, dat is in de loop der jaren beperkt tot technisch reduceren, in de bouw vooral door isoleren bijvoorbeeld. Maar reduceren is meer: het is beperken, verminderen, voorkomen: dat er überhaupt vraag is bijvoorbeeld. Zeg maar verschil tussen vraag reduceren en gebruik reduceren. In feite zijn dat dus twee stappen:
1 beperk vraag, 2 reduceer gebruik. Onder 1 valt bijvoorbeeld het te verwarmen oppervlak beperken. Dan hoeft er onder twee ook minder geïsoleerd te worden. Hier lijkt wel een taboe op te rusten, maar daar gaan we het nu niet over hebben.
Stap 2, in feite 3 dus, hernieuwbare energie , dat geldt nog steeds. Zij het dat daar apart ook weer voor geldt: reduceer de behoefte, aan hernieuwbare energie dus, want dat heeft zelf ook weer impact. Ook daarover zo dadelijk meer.
En dan stap 3 : efficiënt niet-hernieuwbaar: dat kunnen we dus gevoeglijk schrappen, we willen van fossiel af, dus efficiënt fossiel is eigenlijk overbodig , een non issue, geworden. Hoogstens nog: efficiënt gebruik van hernieuwbare energie. Maar geen fossiel meer. Maar Hoe dan, is een andere vraag. Dus de tegenwoordige variant zou als volgt zijn:
1 voorkom vraag
2 reduceer gebruik
3 voorzie in hernieuwbare energie.
Maar zonder fossiel en alleen hernieuwbare energie en het streven naar 0-energie gebouwen, dan is het niet vanzelf sprekend om veel te reduceren, in technische zin ( 2 hierboven) immers, de (operationele) energie is het probleem niet meer, maar wel de materialen om te energiegebruik te reduceren ( isoleren, dubbel glas, etc) en/of te hernieuwbare energie te converteren ( PV panelen, wind turbines, etc). Zonnepanelen zijn bouwelementen, die toevallig ook nog energie leveren: het gaat om de laagste materiaal inzet voor een 0-energie situatie.
De Trias Ecologica, die bestond uit een Trias energetica, een Trias materia en een Trias aqua, sluiten van 3 kringlopen, kan dan zonder Trias energetica, en beperkt zich dan tot de trias Materia en de Trias Aqua ( waarvan de Trias Aqua zijn eigen kenmerken heeft, die laten we hier even buiten beschouwing). En voor materialen geldt dan weer hetzelfde als wat we boven voor energie hadden afgeleid: hier geldt ook weer een (eerste) stap extra: 1) voorkom vraag, en dan pas 2) beperk gebruik, gevolgd door 3) toepassen hernieuwbare grondstoffen.
Voorbeeld van stap 1 is dan geen extra aanbouw realiseren om extra PV panelen oppervlak te realiseren, zoals ik nu in enkele projecten zie gebeuren. Dat is dubbel materiaalgebruik en het paard achter de wagen spannen. Zorgen dat er minder PV nodig is en het mes snijdt aan twee kanten. Geen materialen voor aanbouw, minder pv panelen.
En stap 3 betreft hernieuwbare materialen toepassen, massa verschilt hierin niet van energie. Het is twee van het zelfde: energie kan gezien worden als restmassa, of materialen als restenergie. En als het niet hernieuwbaar is, en niet hernieuwd wordt, is uitputting uiteindelijk het resultaat. Terwijl de focus nu geheel op energie is gericht, vertaald zich dat in meer materiaalgebruik.
Dan resteert nog de tot nu toe onvermelde originele stap 3 van energie maar dan voor materialen: vertaald als “ efficiënt gebruik niet-hernieuwbare materialen”. Ook hier wordt het streven dus naar uitsluitend hernieuwbaar materiaal (want niet-hernieuwbaar is niet volhoudbaar) , en kan stap 4 dus op termijn vervallen. Hoogstens kan die vervangen worden door toepassen van hergebruik of recyclen van materiaal ( onder toevoeging overigens van hernieuwbare energie. Iets wat bij energie onmogelijk is , je kan moeilijk energie gaan opwaarderen met toevoeging van meer energie.* Het blijft wat betreft energie bij wat (beperkt) cascaderen , downcyclen van steeds minder kwalitatieve stromen. ) .
Inclusief die laatste stap wordt dat dus geen Trias maar: de Tetra Materia.
1 voorkom vraag
2 beperk gebruik
3 pas hernieuwbaar materiaal toe
4 hergebruik en recycling van zowel hernieuwbaar als zgn niet-hernieuwbaar materiaal.
(We hebben het hier over de bouwwereld. De (toeleverende) industrie is een ander geval**)
Van Trias energetica, die zijn werk gedaan heeft, nu dus omschakelen naar de Tetra Materia. Dat is als generieke aanpak zeer bruikbaar, maar nog niet het volledige verhaal. Daarover volgende keer.
* al gebeurt dat wel, dankzij uitputten bronnen en CO2 emitterend gebruik van fossiele brandstoffen: er gaat meer fossiele energie de landbouw in dan er als calorieën uitkomen bijvoorbeeld.
** De industrie is een geval apart. Wat we in de bouw niet gebruiken, hoeft de industrie niet te maken en dus geen impact te creëren. Dat kan vanuit de bouw gestuurd worden. Maar zolang
we wel producten gebruiken, en materialen nog met fossiele energie worden gemaakt, geldt die oude trias energetica nog wel voor de industrie…. Wat dus eerst gold voor de bouw, geldt nu voor de productie fase van materialen en producten. Op de eerste plaats de energie voor winning en productie, ook daarvoor geldt: allereerst beperk de vraag , en dan reduceer gebruik . En produceren met hernieuwbare energie.
Maar stel dat die industrie straks ook met hernieuwbare energie werkt, wat dan?Dan is dus ook daar de energie niet meer relevant maar weer de materialen om bijvoorbeeld zonne energie te winnen en te converteren.
