Hoe lang gaan gebouwen mee? 75 jaar?…of 500 jaar?

Hoe lang gaan gebouwen mee? Daar is wetenschappelijk weinig zinnigs over te zeggen, en er zijn ook bijna geen onderzoeken die dat fundamenteel onderzocht hebben. Zoals de vraag: wanneer verliest een gebouw/woning zijn primaire functie wanneer er geen onderhoud gepleegd wordt?* Met andere woorden wanneer wordt het onbewoonbaar verklaard of stort het in? Zo’n 50 jaar geleden kwam je nog wel eens zo’n bordje ‘onbewoonbaar verklaard’ tegen, maar tegenwoordig niet meer. We zijn te rijk geworden en het is al veel eerder afgebroken of gerenoveerd cq gerestaureerd. Als het onderhouden wordt gaat het zeer lang mee. Desondanks is de laatste decennia de idee ontstaan dat gebouwen maar een beperkt leven hebben, dat slopen en nieuwbouw beter zou zijn, dat ook nieuwbouw maar een beperkt leven heeft. In Nederland wordt gerekend met 75 jaar, maar andere landen hanteren ook 50 of 60 jaar. Een vreemde en onzinnige benadering. [1] En daarbij te bedenken dat in de toekomst grondstoffen zo schaars worden dat niemand het in zijn hoofd haalt om ooit nog een gebouw af te breken. Dat wordt onderhouden tot in de eeuwigheid. Eeuwigheid? Jazeker, allerlei soorten gebouwen kunnen en gaan eeuwen mee. Dat moet ook. Stel dat een gebouw minder dan 50 jaar meegaat, 1 generatie, dan moet iedereen dus zijn eigen woning steeds weer opnieuw bouwen. Terwijl van oude gebouwen meerdere generaties kunnen profiteren zonder in energie en materialen te hoeven investeren. Hoe lang ze precies meegaan, is in principe natuurlijk afhankelijk van veel factoren, zoals van het ontwerp, dat tegen weer en wind bestand en beschermd is, de locatie (grond bewegingen en vochtigheid), en vooral het onderhoud.

Dus om een indruk te krijgen over hoe lang een gebouw of woning meegaat (of kan gaan, met onderhoud) moeten we bij gebrek aan wetenschappelijk onderbouwde berekeningen praktijk onderzoek doen, ofwel op zoek naar voorbeelden. Dus maar eens een korte inventarisatie gemaakt.

Wat is het oudste nog zichtbare gebouw in Nederland? Je komt al snel bij het Romeins badhuis in Heerlen uit, tussen 63 en 73 AC (after counting) . Ok, niet de hele gebouwen, er zijn slechts resten zichtbaar. Bovendien het is een utilitair gebouw, er woonde niemand.

Het oudste nog staande woonhuis van Nederland dan? Dat zou staan aan de Sandrasteeg nr 8 in Deventer, zo lees ik op een aantal plaatsen, daterend van begin 12^e eeuw: uit 1130 AC. [2] (zie foto home pagina) Bijna 900 jaar… Ook een oud nog staand gebouw, maar geen woning, is begin 13 eeuw gebouwd in Maastricht: de dominicanen kerk, tegenwoordig s’werelds mooiste boekhandel (the Guardian). Als je het ooit over multifunctioneel bouwen hebt, dan is dit overigens je voorbeeld. Zie daarvoor onderaan de tekst die ik schreef voor een boek over gebouwen in Maastricht.** Eerstvolgende gebouw dat nog geheel staat zou stadskasteel Oudaen kunnen zijn aan de oude gracht in Utrecht, daterend van kort na 1276 . Oorspronkelijk ook nog eens een woning! Dan volgt een Hotel : de Draak in Bergen op zoom, van 1396 [3].

Dit zijn tot nu toe allemaal stenen gebouwen en woningen. Maar dan volgt in Amsterdam het oudste houten huis van Nederland: het Houten Huys,[4] Tenminste dat dacht men, het zou van 1452 zijn. Maar nieuw onderzoek wees op 1528. Het blijft oud natuurlijk. Een huis in de Warmoestraat, op nr 90, werd daarmee het nieuwe oudste houten huis (in Amsterdam tenminste…), uit 1485. Van de buitenkant niet te zien, want een nieuwe gevel, maar het skelet staat nog steeds. Iets verder op Zeedijk nr 1 staat nog een houten huis, cafe in t Aepjen. ( ‘gelogeerd’?) van rond 1550. [5]

In Limburg is ook het nodige aan houtbouw te vinden, en de oudste voorbeelden daarvan weer in Maastricht. [6] Het Dinghuis is een goed voorbeeld. Het heeft een in belangrijke mate behouden gebleven houtskelet uit circa 1473, bestaande uit enkele verdiepingsgewijs gestapelde dekbalk gebinten. [7] Ook elders in Maastricht staan voorbeelden van deze houtskeletbouw, zoals het huis Markt 71 uit circa 1456 . We zitten al richting oudste houten woning van Nederland, Maar…. rond dat Dinghuis zijn ook nog enkele panden met vakwerk constructies, waarvan eentje zelfs uit 1406, in de Kleine Staat 11, de oudste dus voorlopig in Nederland, zij het niet meer compleet. [8] Een compleet, erg gaaf en pront houten voorbeeld staat overigens in Sittard, vlak bij de markt, in de Gruizenstraat, wel iets jonger,,,uit 1593 . [9]

Dat zijn een aantal voorbeelden uit Nederland. Als we naar het buitenland kijken dan vinden we bijvoorbeeld in Troyes in Frankrijk nog hele straten met complete houten vakwerkhuizen, met zichtbare fronten, allemaal vanaf 1524 gebouwd, na een grote stadsbrand. Maar dus dit jaar deels al 500 jaar oud! [10]. En dus terug gebouwd in hout! Ook in Duitsland zijn nog vele oude houten vakwerkhuizen te vinden , in Quedlinburg volgens tellingen meer dan 1300, waarvan 11 van voor 1530 [11]

Als het gaat om algemeen oudste huizen in Europa, en dan bedoel ik min of meer compleet, niet de opgravingen, dan lijkt dat Knap of Howar, te zijn, gebouwd in steen in maar liefst 3700 BC in Orkney Schotland [12]. Het dan weer oudste houten huis in Europa zou het Kirkjubøargarður zijn, ook bekend als Roykstovan, is een huis in het dorp Kirkjubøur op het hoofdeiland Streymoy van de Faeröer.[13] Het huis stamt uit het begin van de 12e eeuw AC en is sinds die tijd bewoond, waarmee het mogelijk ook het oudste continu bewoonde houten huis ter wereld is. Ook een mooie, (tweede oudste?) is Eschif in Périgueux, Frankrijk. Dat was een woning als uitkijkpost voor een tolbrug. Het is een eikenhouten gebouw met een vulling van latten en daub, gebouwd in 1347.

Buiten Europa vinden we natuurlijk het onovertroffen Shibam in Yemen, de stad met honderden hoogbouw woningen, maar dan in Leem ! Met 7 en sommige 11 verdiepingen, tot 30 meter hoog… ( zonder liften …!) De oudste daterend van tussen 1500 en 1600, de jongere zon 250 jaar oud, maar continu onderhouden en aangepast. Met een moskee in leem, die zelfs terug gaat tot de 10^e eeuw. Werkelijk fenomenaal. [15]

Het lijkt er dus op dat met goed lokaal ontwerp en onderhoud, woningen honderden jaren meegaan, van welk materiaal dan ook, uiteraard afhankelijk ook van het lokale klimaat. Geen enkele reden om er van uit te gaan , zoals in lca’s, dat over 75 jaar alles wat nu gebouwd gaat worden, van welk materiaal dan ook, in zal storten en vervolgens gedumpt of verbrand zal worden, en we opnieuw (moeten) beginnen. Als iedere generatie, (75 jaar?) zijn eigen gebouwde omgeving moest opbouwen was er nooit vooruitgang mogelijk geweest…

Bouwen voor de eeuwigheid, zou het ultieme doel moeten zijn van eenieder die bij (ge-)bouwen betrokken is. *** En die 75 jaar regel is flauwekul, niemand gaat tegen 2100 nog ooit een woning afbreken.

PS. En dan heb ik in dit overzicht nog niet eens China/Azie meegenomen, waar onderzoek maar pas net begonnen is. Dat bouwde vroeger vooral in hout, totdat de bossen opraakten. Daarna is er veel verdwenen door brand vanwege met name het enthousiaste afsteken van vuurwerk, en brandstichting door binnenvallende volken.

*Zonder onderhoud blijven woningen minimaal nog 30 a 40 jaar staan, zo blijkt uit algemene ervaringen die op internet gedeeld worden. (afhankelijk van soort constructie en klimaat uiteraard) En ik fietste onlangs zelf nog langs een net ingestorte woning, (houten kap en pannen zie foto): een huis uit 1877, dat in 1990 verlaten werd, en toen al achterstallig onderhoud had. Het dak is twee weken geleden ingestort zo vertelde de bewoner.

Zie ook wat interessante observaties hier: https://worldbuilding.stackexchange.com/questions/134411/lifespan-of-abandoned-buildings Ik kreeg ook nog de tip te kijken naar documentaires als “Aftermath: Population zero” en “Life after people”, geïnspireerd op het boek van Alan Weisman: the World without us. Ga ik nog doen.

**De Dominicanen kerk… Als er een gebouw in Maastricht is, (of in Nederland) dat dienstbaar is aan de samenleving, wat toch het hoogste goed voor een gebouw zou moeten zijn, dan is het wel de Dominicanenkerk. Ik heb in mijn leven al vele gedaanten van dat gebouw meegemaakt, en het vindt zichzelf steeds opnieuw uit. Uiteraard was er het oorspronkelijke gebruik als kloosterkerk. Al gebouwd in de 13^e eeuw…!! Vanaf eind 18^e eeuw: afwisselend magazijn, drukkerij, concertzaal, tentoonstellingen, archief, you name it. Toen ik jong was, was het een zaal en vierde ik er carnaval, en en mijn kinderen heb ik er ook nog net carnaval kunnen leren vieren. En in zijn laatste versie wordt het zelfs beschouwd als de mooiste boekhandel ter wereld! ( the Guardian) . Ik mocht er vorig jaar zelfs een “preek” houden, dwz een lezing over mijn boek over een volhoudbare samenleving., een betere plek was er niet. Geweldig hoe de cirkel voor mij daarmee rond wordt: van alles nog moeten leren als kind (ook carnaval) tot al het geleerde als kennis delen in laatste deel carrière ( nog niet einde 🙂 Wat wil je nog meer? In een gebouw voor de eeuwigheid, dat is wat ons helpt te verduurzamen. Ik zou graag weten hoe dit gebouw zich komende 100 jaar blijft heruitvinden, als baken van een duurzame samenleving…

Uit: ‘Mijn favoriete gebouw in Maastricht’, Topos, 2021, nu als pdf beschikbaar: https://www.toposzuidlimburg.nl/boeken

*** Natuurlijk voldoen oudere woningen niet meer aan de eisen anno 2024. maar je kan je ook afvragen of die eisen wel terecht zijn, gezien de problemen waar we in zitten. Het idee dat ieder huis 24 uur per dag op 20 graden gehouden moet kunnen worden, en dat er met een hoop installaties gezorgd moet worden dat de energievraag omlaag gaat, moeten we maar eens vanaf. Ik rekende ooit eens uit dat een nieuwe woning anno 2000, ondanks toen al 25 jaar energiebeleid, net zoveel energie gebruikte als een grachtenpand in 1900… Het verschil zat hem er in dat in 1900 maar 1 ruimte verwarmd werd, en alleen s’avonds, en in 2000 het hele huis, de hele dag.

Wie in een oudere woning gaat wonen, moet zich aanpassen: gewoon in de koudste periode slechts 1 kamer verwarmen (en optimaliseren). De zomer winter woning, zoals bijvoorbeeld de woningcorporatie Domijn in Enschede al gerealiseerd heeft. [16] En nieuwbouw ontwerpen zodat geen verwarming meer nodig is.[17] Binnenkort een uitgebreid artikel daarover. ( en zie eerder: die woningen afbreken is contraproductief: ze dragen pas wat bij aan de groei van de samenleving als ze lang meegaan!).

1 Over levensduur: https://ronaldrovers.nl/einde-levensduur-gebouw-een-misleidend-concept/

2 Deventer sandrasteeg 8 https://www.nvbergkwartier.nl/onze-collectie/sandrasteeg-8/

3 Bergen op zoom de draak https://www.hoteldedraak.nl/en

4 Amsterdam Houten Huys https://www.amsterdamsebinnenstad.nl/binnenstad/243/houten-huis.html

5 Amsterdam https://www.iamsterdam.com/uit/agenda/attracties-en-bezienswaardigheden/bezienswaardigheden/houten-huizen

6 Limburg : https://www.dbnl.org/tekst/sten009monu08_01/sten009monu08_01_0005.php

7 Dinghuis Maastricht: https://nl.wikipedia.org/wiki/Dinghuis_(Maastricht)

8 Maastricht : https://bulletin.knob.nl/index.php/knob/article/download/Dukers201/582/630

9 Sittard Gruizenstraat https://www.inlimburg.com/nl/parel-limburg-eeuwenoud-vakwerkhuis-de-gruizenstraat-sittard

10 Troyes FR https://www.grijsopreis.nl/troyes-en-de-vakwerkhuizen/

11 Quedlinburg https://www.unesco.nl/nl/erfgoed/stiftskerk-kasteel-en-oude-binnenstad-van-quedlinburg

12 Scotland-Orkney https://www.orkney.com/listings/knap-of-howar