Als je erover nadenkt, is het een vreemde zaak in de wetenschap, dat we voor producten en gebouw evaluaties rekenen met een maximale levensduur, of ook: end of life moment. Dat is begrijpelijk voor de handel, die wil dat dingen op een gegeven moment vervangen moeten worden, anders verkopen ze niks meer. En er om die reden meestal ook voor zorgen dat zaken niet al te lang meegaan. Dat is een gevolg van meten met en refereren aan een geldsysteem, dat streeft naar ‘meer’. Maar er is natuurlijk geen enkele wetenschappelijke reden of onderbouwing, om dat ook te doen als het gaat om gebalanceerd grondstoffen gebruik.
Neem een gebouw. Technisch kan een gebouw eeuwen meegaan. De voorbeelden vinden we in iedere oudere stad. Als het maar een goed ontwerp is ( bouwfysisch en constructief) en wordt onderhouden.
Behalve de grondstoffen zelf, zijn er twee elementen die relevant zijn voor de impact: Allereerst de operationele energie, maar die verrekenen we jaarlijks, ongeacht hoe oud een gebouw is of wordt. (en die (operationele energie) wordt ook jaarlijks gebruikt). En dan is is er nog embodied energie, de energie die in de materialen en bouw gestoken is. Die wordt vaak gemiddeld over die imaginaire levensduur. Die er dus in feite niet toe doet, want die embodied energie is onmiddellijk, direct bij aanvang. De CO2 emissies hangen al in de lucht voor het gebouw is opgeleverd. Dus waar heb je in dat geval die levensduur nog voor nodig?
Ook de grondstoffen zelf zijn al overigens al ‘uitgeput’ bij aanvang, met al hun milieu(neven-)effecten. Dat gaat niet bij stukje en beetje over de levensduur. En dan is er nog recycling en hergebruik. Zodra we aannemen dat er een einde levensduur is, nemen we aan dat dan zaken hergebruikt of gerecycled worden… En ook dat is nog maar de vraag natuurlijk ! A) of er een einde levensduur is , en zo ja, B) of er dan al dan niet gerecycled wordt in die verre toekomst. Er zijn al wetenschappelijk systemen oa LCA , waarin toekomstige recycling als voordeel nu al mag worden afgetrokken….!
De wetenschap in deze is hier volkomen verstrengeld geraakt en afhankelijk geworden van de financiële en investerings- mores . “Zo’n gebouw moet een keer kapot gaan, dat doen ‘producten’ toch ook?” En dan moeten mensen ze vervangen en zo houden we werk. Gebouwen zouden dus feitelijk na pakweg 40 jaar beginnen te haperen en na 50 jaar onbewoonbaar verklaard worden. Zodat we ze naar de kringloop kunnen brengen, en een nieuwe kunnen bouwen.
Maar dat is dus een eigen leven gaan leiden en heeft op de een of andere manier zijn intrede gedaan in de wetenschap, of in ieder geval in de product en gebouw evaluaties. En dus rekent iedereen er mee, de meesten nemen 50 jaar, anderen 60 jaar, een enkel land hanteert 40 of 80 jaar.
Naar mijn idee is dit een crossover van de niet-beta wetenschap economie, naar de wel-beta wetenschap van fysisch evalueren. En als zodanig heeft dit dus de wetenschap uitgehold.
Zelfs een rechter hanteert het criterium dat een klant mag verwachten “dat een product een redelijke termijn meegaat…” Ofwel : dat het dus ook maar beperkte levensduur heeft… En waar is die aanname op gebaseerd? En waarom niet langer…? Hoogstens zou je kunnen stellen dat je mag verwachtend at een product of woning een bepaalde tijd onderhoudsvrij zal zijn….
Je moet er vanuit gaan dat zaken in principe eeuwig meegaan, cq repareerbaar zijn en blijven. Er is geen vastgestelde end of life. Tenminste voor producten, zaken die niet onderdeel zijn van een organisch of ecologisch proces*. Geen einde levensduur. En dat is in principe ook zo. Alles is altijd repareerbaar, of repareerbaar te maken. Dat het soms lastig is, het zij zo, (soms zelfs opzettelijk lastig gemaakt omdat men graag een einde levensduur wil, denk aan het niet kunnen open schroeven van een product om het te repareren!)
Gelukkig zijn gebouwen er (nog1) niet op berekend om na 50 jaar in te storten. En dat doen ze ook niet. Dus is rekenen of middelen over die periode ook onzin. De hoofdconstructie , mits goed ontworpen en beschermd door de afwerking, kan honderden jaren mee. Het zijn slechts onderdelen die onderhouden moeten worden of onderdelen die soms vervangen moeten worden. Dakpannen, een regengoot, etc. Maar einde levensduur gebouw? In principe nooit. En al helemaal niet wetenschappelijk. Wetenschappelijk zou je voor een gebouw moeten rekenen met een onderhoudsfactor: investering in grondstoffen om het gebouw functioneel te houden. Voor onbeperkte tijd. Dat zou ook aangegeven moeten worden bij het ontwerp: de verwachtte onderhoudsfactor, in energie en materiaal…. Ik ben bang dat dan veel architecten door de mand vallen…
De wetenschap moet puur evalueren op hun fysische impact . In theorie zou het kunnen dat op zeker moment de fysische impact van een individueel gebouw functioneel houden groter is, dan de fysische impact van slopen en nieuwbouw. Maar dat is vrij onwaarschijnlijk, en alleen als externe invloeden dat veroorzaken, zoals aardbevingen, stormen , grondwater aantasting of dergelijke. Dat soms toch gebouwen te slecht zijn om te behouden, is vaak een financiële beslissing, of een modieuze beslissing, of verhoogde comfort eisen ( wensen!) of vanwege een zeer slecht origineel ontwerp, dat zeer hoge onderhoudsinspanningen met zich mee brengt ( zoals Rietveld Schroder huis…[1]) . Wat dat betreft werkt ons economisch systeem niet mee: slecht ontwerp met veel onderhoud is goed voor het BNP, want veel werk. Maar wetenschappelijk niet zo relevant.
Wetenschappelijk gaat het erom hoeveel energie en grondstoffen nodig zijn om een bepaalde functie te leveren, per tijdseenheid: Dus de impact per jaar van 1 m2 vloer. Bij operationele energie is dat helder, die wordt jaarlijks afgerekend ( maar over welke m2? Daarover ene volgende keer…) ( en als er al operationele energie nodig is, zie gebouw 2226 [2])
Maar dat geldt ook voor de productie-impact, in energie en materialen: Er is x materiaal en y energie geïnvesteerd, en hoe langer dat gebouw meegaat, hoe minder materiaal en energie nodig was om een bepaalde functie een bepaalde tijd te leveren. Per gebouw is dat wat lastig in te zien, maar het wordt eenvoudiger als we dat voor een stad zouden berekenen. Op een hoger schaalniveau als van een gebouw wordt dat pas echt duidelijk: Voor Londen bijvoorbeeld kon uitgerekend worden dat er x kg / jaar aan materiaal nodig was per m2 gebouw( ook onderhoud) [3][4]. Op die manier , dus niet per gebouw maar per voorraad, kan je dus net zo goed als met energie voor materiaal real time rekenen: in kg/jaar per m2, net zoals kWh per jaar per m2! En als je dat kan minimaliseren los van de levensduur van 1 gebouw maar onder behoudt van functie, ben je pas echt goed bezig.
Overigens op zichzelf ook een voorbeeld waar de wetenschap zich heeft laten verleiden, namelijk om per gebouw te gaan kijken en meten, terwijl dat irrelevant is: het gaat om de voorraad huisvesting en de materiaalstromen daar doorheen !
Dat brengt me bij nog een volgende stap te zetten in de wijze van evalueren: als het erom gaat energie en materiaalprestaties te evalueren, is een analyse afbakenen rond een gebouw, product of verzameling daarvan, geheel niet relevant: dan moet je de materiaal of energiestroom zelf evalueren. Producten of gebouwen , en zelfs hun functionaliteiten, zijn slechts menselijke concepten, geheel irrelevant in de kringlopen van grondstof en energie: ze zijn al ver gedegradeerde kwaliteit in die kringloop, ergens onderweg van hoge geconcentreerde kwaliteit naar nutteloos, dat wil zeggen: naar chaotisch stof in de achtergrond. Maar daar wilde ik het nu niet over hebben… [5]
Zolang bouw gerelateerde wetenschap zich niet weet te omtrekken aan de krachten van de markt en van financiële belangen is wetenschap een farce natuurlijk. Dat dient daar geheel los van te staan, en eigen evaluatie en rekenmethodes te hanteren**.
En de aanname van een einde levensduur of end of life, zet alles al van begin af aan op achterstand , dan krijgen we nooit de optimale gebouwde omgeving, tenminste in milieu en klimaat opzicht.
Naschrift:Are buildings temporarely…? (2)
PS: En als iemand dan toch met levensduur wil rekenen, dan moet dat niet gerelateerd aan gebouw zijn maar aan CO2: : Dan is dat maximaal tot 2050, ofwel 28 jaar, tot het politiek gezien geen enkele netto CO2 uitstoot mag zijn, , of in absolute zin natuurlijk feitelijk al voor 2030 , dan zijn we door 1,5 graden budget heen( de politiek loopt altijd achter) , ofwel een reken-levensnduur van 8 jaar: daarbinnen moet het woning gebouw netto 0-CO2 zijn. Niet ideaal, maar dan zouden we tenminste op de goede weg zijn.
* filosofisch en met name evolutionair is het een ander verhaal: er moet wel degelijk een einde levensduur zijn, anders is vooruitgang onmogelijk. Dan was de mens er ook niet geweest, wij komen voort uit keer op keer nieuw leven, dat weer gemuteerd en ontwikkeld is uit vorig leven. Dan zou er dus wel een einde levensduur moeten zijn, om ook producten cq gebouwen zichzelf te laten vernieuwen. Jawel, maar dat kan weer alleen als de hoeveelheid materiaal (en energie!) daarin geïnvesteerd gemaximeerd is. Als dat niet het geval is, dan zou de voorraad ( en de energie ervoor) eindeloos moeten zijn en dat kan niet in een gesloten systeem, wat de aarde wat betreft massa nou eenmaal is. Dus is het wat betreft producten van belang dat die zo lang mogelijk meegaan. Op een gegeven moment kan het systeem zich geen extra producten meer permitteren. Op dat moment kan iets slechts vernieuwen tegen inlevering van de massa (en energie!) om er iets nieuws van te maken… Het zou interessant zijn eens na te gaan wat dan de maximale hoeveelheid massa zou zijn die in omloop mag zijn. ( uiteraard ook in relatie tot zonne-energie budget om ze te vormen of om te vormen ) Al zijn we in feite al lang door dat maximum heen, we teren sterk in op onze ( geconcentreerde) voorraden.
** Probleem is, die zijn er haast niet: er zijn amper goede methodologieën om kringlopen te evalueren. Ook in die kennis zitten grote hiaten, in zoals ik in mijn boek liet zien. Denk alleen al maar aan de discriminatie tussen organische en niet organische grondstoffen: voor de een wordt herstel meegerekend voor de ander niet…
Met het momenteel gehypte ‘circulair’ heeft de bouw, of beter de maatschappij ( en ook weer de wetenschap hier en daar) zich laten foppen: wat men daar onder verstaat is in feite niets anders dan “lineair vertragen”. Ook nodig, maar niet circulair , dat wordt weer onder het tapijt geveegd.
[1] nav Rietveld Schroder huis: http://ronaldrovers.nl/architectuur-150-jaar-feest-der-grondstoffen/
[2] 2226: http://ronaldrovers.nl/gebouw-zonder-verwarming-meer-materiaal-of-meer-installaties/
[3] londen: http://ronaldrovers.nl/circulaire-steden-consumptie-exercitie-londen/
[4] kgh verjhaal: http://ronaldrovers.nl/de-kwhm2-en-de-kghm2-12/
[4] Gebroken Kringlopen. Naar een volhoudbaar gebruik van bronnen, Ronald Rovers, Uitg Eburon, isbn 9789463012034
and UK version: People vs Resources – restoring a world out of balance, Ronald Rovers, Publ. Eburon, isbn 9789463012553
1Een architect in Nederland heeft ooit een gebouw ontworpen dat in principe 20 jaar mee zou gaan ( project XX), en dan uiteen zou vallen in herbruikbare materialen. Idee is aardig, maar niet relevant: iedere proces stap vergroot de impact van functionele m2 in de tijd, zoals ik al eerder constateerde: alles iedere generatie zijn eigen gebouwde omgeving moest creëren, was vooruitgang onmogelijk. [5]
Therefore , calculating with an end of life today , is very shortsighted and only based on a continued misconception of unlimited availability of energy and resources. The same misconception that has brought us in current problems.