Aardgasvrije wijken, dat is natuurlijk zo geregeld: we draaien gewoon de kraan dicht. Wat zou er dan gebeuren, afgezien van een hoop gekrakeel?
Niet zo heel veel denk ik: er zullen geen doden vallen, vriezen doet het hier niet meer, en de kou is prima te bestrijden met extra kleren en een goed dekbed, wat actiever leven, en zo nodig terugtrekken in een kleine ruimte waarbij televisie, licht en aantal gezinsgenoten samen voldoende warmte genereren om het uit te houden. Zo zijn de ‘boomers’ groot geworden (de kolenkachel ging pas aan als het echt vroor…). En er zijn vele landen waar dat nog de gewoonste zaak van de wereld is: studenten uit bijvoorbeeld Peru, Nepal en China, zo leerde ik uit mijn Wageningen tijd, zaten gewoon met de jas aan op hun kamer, dat waren ze gewend van thuis. En zelf heb ik zo ook in delen van China zitten werken, met de jas aan: er was niet eens een verwarmings-optie in de zaaltjes waar we workshops gaven.
Alleen koken is een klein probleem natuurlijk, behalve voor de die-hard veganisten. Maar met een los inductieplaatje is dat binnen paar dagen geregeld. En we moeten ook naar all-electric toe, toch?
Zo zal het niet gaan natuurlijk, maar altijd goed om enige ‘referentie’ in gedachten te hebben bij het zoeken naar oplossingen….
Wat dan wel? Op de eerste plaats natuurlijk niet het vooruit vluchten door enorme hoeveelheden techniek er tegenaan te gooien, dat is het paard achter de wagen spannen, het verplaatsen van energieimpact naar materiaalimpact ( en dus weer energieimpact).
Uitgangspunt moet zijn: CO2 neutrale gebouwde omgeving, dat is dan inclusief aardgasvrij. En CO2 neutraal, is inclusief CO2 neutrale materiaal inzet. En nog niet eens op gebouw of wijkniveau, dat moet dan wel nationaal effect hebben, dat wil zeggen binnen nationale dus cumulatieve CO2 budgetten blijven.
Stap 1, zoals in vorige bijdrage beargumenteerd, en ik ga even uit van de bestaande bouw, is dan op korte termijn met zo weinig mogelijk materiaal inzet zo snel mogelijk de CO2 curve afbuigen (over de hele voorraad gerekend, niet per woning) . Dat kan met (bijvoorbeeld) een snelle uitrol van hybride geïnstalleerde warmtepompen, en alle daken vol zonnepanelen. Dan is al een zeer grote slag gemaakt, per woning, maar met name in het afbuigen van de cumulatieve curve, wat komende jaren ruimte geeft voor verdere maatregelen (andere opties overigens welkom). Dat is ook te doen zonder al teveel weerstand in de maatschappij.
Dat geeft tijd om na een aantal jaar de volgende stappen te zetten ( maar de voorbereiding daarvan hoeft natuurlijk niet te wachten, we hebben alleen wat tijd gewonnen voor de implementatie).
Dat is op de eerste plaats niet uitgaan van de originele energie vraag, maar de vraag hoe we die kunnen terugdringen. Als ik me hier even tot verwarming beperk, dan is dat bijvoorbeeld door het verwarmde oppervlak te verkleinen. Woningen te compartimenteren, of zoals ik dat voor me zie: de Zomer-Winterwoning: voor de paar dagen dat het echt koud is, en de Hybride WP het niet trekt (of andere collectieve, snel uitrolbare opties die onder 1 komen bovendrijven), het comfortabel verwarmde deel te beperken tot de eetkamer of de woonkeuken. Leven met de seizoenen, zoals we dat ook met voedsel zouden moeten doen. Dat is nog een interessante opgave, hoe dat te realiseren, maar daar komen we wel uit. Het hele huis inpakken, met de enorme materiaalvraag daarvan is natuurlijk een gotspe, net doen alsof het het hele jaar vriest…
Er blijft echter altijd een verwarmingsvraag Hoe die dan in te vullen?
Daarvoor dient er een integraal plan te worden ontwikkeld, op nationaal niveau, voor de laatste stap naar 0-CO2 mbt verwarming. En dan niet met starten bij individuele en lokale oplossingen, maar bij een analyse op nationaal niveau, en uitgaand van de potentie van hernieuwbare energiesystemen in Nederland. Zon 10 jaar geleden werd het eos lange-termijn onderzoeksproject SREX afgerond. Daarbij werd gekeken naar de exergetische benadering van de ruimte. En eigenlijk was de conclusie eenvoudig: een bepaald gebied heeft een bepaalde energetische ( exergetische ) potentie, en die moet uitgangspunt zijn voor wat binnen zo’n gebied mogelijk is. De tering naar de nering zetten zogezegd. Zoals ik destijds een van de conclusies omschreef: “bij een exergetische systeem optimalisatie van een gebied gaat het er niet om een gegeven vraag energetisch te optimaliseren met minste kwaliteitsverlies, maar uit te gaan van exergetisch potentieel van het gebied en daar de maximale vraag en functies uit af te leiden”.
Oftewel wat kan het gebied maximaal leveren, met exergetisch optimale benadering – de maximale kwalitatieve en volhoudbare output – en bij gebied in dit geval te denken aan Nederland als geheel, de juridisch bestuurbare en beheersbare staat aan energiestromen. Dat leidt tot oplossingen die zowel qua energie en materiaalgebruik optimaal zijn.
Met deze ‘bronbenadering’ ipv een ‘objectbenadering’, komen we dan voor verwarming van ruimten exergetisch al snel uit bij de potentie van ‘laagwaardig’ oppervlakte water. Nederland heeft er zat van, en veel woningen liggen in de nabijheid daarvan. Dat kan dan voor een laag temperatuur warmtenet worden ingezet. En tegelijk is dat een optie met relatief lage impact van inzet van materialen. Het mes snijdt bovendien aan meerdere kanten: het Nederlandse oppervlakte water stijgt in temperatuur, wat weer nadelig uitwerkt voor ecosystemen. Door dat water beperkt te koelen, verbetert het ecosysteem ( minder kans op blauwalg en botulisme) en levert de basis voor verwarmingsenergie. Mooi voorbeeld hiervan is de studie: ‘Grip op de Maas’, die aantoont dat met het koelen van het Maaswater met 1 graden, 1 miljoen huishoudens van warmte kunnen worden voorzien. [x] Aangezien Nederland zeer oppervlaktewater rijk is, is dat het vertrekpunt zijn: Alle woningen binnen een technisch interessante afstand worden op oppervlaktewater aangesloten. Maw: geen wijkaanpak maar bronnen aanpak als vertrekpunt. Dat kan over gemeente grenzen heen gaan, waterschappen zouden hier een rol kunnen spelen, mits ze zich organiseren rond samenhangende waterlopen en bekkens. Let wel: dit gaat tijd kosten, dus stap 1 blijft nodig, om die tijd te creëren, en de cum. CO2 curve snel af te buigen.
Met technisch interessant bedoel ik dan een energie en materiaal optimalisatie: zoals mbt warmteverliezen transport, maar ook incl. alle woningmaatregelen, zoals wel of niet lage temperatuursysteem hoeven aanleggen (in de woning) . Het kan zijn dat dat tot een wat lager potentieel leidt als in bijvoorbeeld de Grip op de Maas studie.
Er zal wel nagegaan moeten worden tot welke afstand deze optie, vanuit oogpunt van materiaalinzet, nog interesant blijft: waar deze optie dan niet kan zal gezocht moeten worden naar alternatieven, ook weer op basis van eigen bronnen potenties binnen gebied. Het liefst zet je dan energetisch ook weer laagwaardige bronnen in voor laagwaardige vraag. Oftewel grondwater of ondiepe aardwarmte. Een optie is hier om gebruik te maken van grootschalige horizontale bodem warmtewisselaars, ergens rond de min 2 meter. De meeste woningen hebben daardoor niet genoeg bereikbaar oppervlak, maar dat oppervlak kan gevonden worden onder openbaar gebied, zoals bijvoorbeeld wegen: die gaan de komende 30 jaar vast een keer op de schop, en dan kan er gelijk een eenvoudig horizontaal warmtenet onder gelegd worden, waarna woningen daarop kunnen worden aangesloten. Als dan de warmtevraag beperkt is, zoals hiervoor beschreven, moet dat lukken. Dit is overigens niet in detail doorgerekend, dit is een conceptuele verkenning, met in gedachten een enorme verlaging van vraag, van CO2, van materiaal, en van hoge snelheid en haalbaarheid. ( financiën zijn niet meegenomen, is niet echt relevant in tijden van crises).
Er resten waarschijnlijk nog wat speciale gevallen, die vragen een aparte lokale oplossing.
Overigens, ik ga daar hier niet op in maar mbt elektriciteit zal een zelfde benadering gevolgd dienen te worden: vertrekken vanuit bronnen-potentie, met zo laag mogelijke energie en materiaalimpact.
Tot slot nog een derde belangrijke stap. Het zou zomaar kunnen dat niet verwarming maar koeling ons grootste probleem wordt: vorstdagen zijn er vrijwel niet meer, maar hittedagen aan de andere kant van het spectrum des te meer, en toenemend. Alleen al om die groei van hittedagen af te remmen zijn bovenstaande stappen al des te belangrijker, vooral die zeer snel zijn in te voeren. Maar het ziet er naar uit dat dat niet geheel gaat lukken.
Er zal icm. bovenstaande maatregelen dan ook gelijk een hitteplan moeten komen, ten eerste om te voorkomen dat iedereen enorme koelinstallaties gaat aanleggen, waardoor de hele operatie sowieso een farce wordt, want dat versterkt het broeikaseffect nog meer. En op de tweede plaats natuurlijk om die hittedagen door te komen, met zo laag mogelijke inzet van energie en materiaal, en nieuwe CO2 effecten, dus met name met passieve maatregelen. Zonder hier een heel plan te lanceren valt er te denken aan maatregelen als koeling door nachtventilatie , luiken, overstekken, verminderen verharding rond woning, ( en ook wegen op buurtniveau minimaliseren). En nieuwbouw biobased, met een houten gevelbekleding, met een lage warmteabsorptie (Warmte kan ook van buiten naar binnen stromen….). En zelf zou ik willen voorstellen als een van de simpelste en effectieve maatregelen: Te beginnen met alle bestaande, stenen, woningen wit te schilderen.
CO2, en die op zeer korte termijn sterk omlaag brengen, en rebound effecten voorkomen, dat is onze opgave . Er zijn wellicht andere of betere opties als hier gepresenteerd, het is een eerste verkenning, Maar het is de hoogste tijd dat we er op deze manier en met bronnen als vertrekpunt over gaan nadenken en handelen.
[1] SREX report:
[2] Alliander en RWS: Grip op de maas. Zie oa : https://debouwcampus.nl/vraagstukken/vervangingsopgave-grip-op-de-maas
