Het is misschien begrijpelijk, maar feitelijk een vorm van ‘nationaal narcisme’: Het klimaat probleem oplossen, onder handhaving van alle zogenaamde onmisbare luxe die we de afgelopen 150 jaar om ons heen hebben verzameld: groter wonen, een heel huis stoken, twee autos voor de deur, etc. Dat is feitelijk de oorzaak van het probleem, en wat we nu willen is dat we door kunnen gaan met alles wat ons in de problemen heeft gebracht, maar dan duurzaam. Wetende dat de rest van de wereld , de niet geïndustrialiseerde wereld, streeft naar dezelfde weelde als wij. Ook dat moet kunnen op een duurzame manier.
En daardoor wordt het denken afgestompt: we kunnen nog alleen maar denken aan nieuwe speeltjes, nieuwe technologie, die alles aan elkaar knoopt en beter maakt. Tot nu toe heeft meer techniek meer energie en grondstof gebruik tot gevolg gehad, maar ook dat lossen we op met een nieuwe technologie. Innoveren tot de dood er op volgt .
Heel misschien lukt het ons in Nederland bijvoorbeeld om een omslag te maken naar hernieuwbare energie. Maar ten koste van een enorme materiaal inzet, waarvoor de impact onder het tapijt geschoffeld wordt. Dat er vele materialen uitputten en voorraden niet hersteld wordt vergeten. Dat is meestal in het buitenland, want Nederland heeft amper materialen, zeker geen metalen, die daarvoor juist nodig zijn. Maar dan nog, als het ons lukt, dan is dat ten koste van de minder rijke landen: wij hebben geld en kunnen als eerste nog profiteren van schaarse middelen en grondstoffen, Maar ga eens na als de hele wereld hetzelfde wil? Dan is een elektrische auto leuk, maar als we er 3 miljard moeten produceren, inclusief de hernieuwbare (hopelijk) energie om er mee te rijden en ook nog te produceren . Wat dan? Al die technologie is leuk zolang het om het speeltje zelf gaat in een kleine toepassing. Maar opgeschaald naar zo dadelijk 10 miljard inwoners?
Toch gaat het daar voortdurend over: handhaving van alle welvaart, op een duurzame manier. Wellicht ligt een deel van het probleem in het woord duurzaam: daaronder is zowat alles wat mensen leuk vinden ondergebracht. Maar waar het om gaat in deze wereld is energie en materialen, zonder die twee gebeurd er niks. Een beter woord zou zijn volhoudbaarheid: om het even wat, kan je het voor iedereen beschikbaar maken tot in lengte van dagen. Zo niet, slechte oplossing. In ieder geval mbt klimaatverandering en grondstoffen schaarste.,
Die focus op mensen en hun welvaart in het duurzaamheids debat zie je overal terug. In indicatoren, in technologie ontwikkeling, in beleid. Iedereen is bang zijn vingers te branden aan andere oplossingen dan technologie die welvaart handhaaft. De mens en zijn verworvenheden staan centraal. Dat heet dan behoeften maar die zijn vrijwel oneindig.
Zelfs in de beroemdste aller uitspraken mbt duurzaamheid, de zgn Brundtland definitie ( uit 1987 alweer!) staan de behoeften centraal: :
1. Sustainable development is development that meets the needs of the present without
compromising the ability of future generations to meet their own needs.
Natuurlijk, dat is in alle redelijkheid bedoeld, maar het dient in feite te gaan over de bronnen . In een toelichting direct eronder staat:
It contains within it two key concepts:
the concept of ‘needs’, in particular the essential needs of the world’s poor, to which overriding priority should be given; and
the idea of limitations imposed by the state of technology and social organization on the
environment’s ability to meet present and future needs.
Dat hint in de richting van limitations, maar dan vooral die door gebrekkige technologie, en gebrekkige sociale organisatie ontstaan, niet door absolute limieten in bronnen en afgeleide effecten als klimaatverandering . Het ligt aan onszelf, lijkt de tweede regel te willen zeggen. Beiden refereren echter ook weer aan de ‘needs’, zowel van de armen als de rijken.
Belangrijker nog, deze toevoeging, de twee key concepts , leest niemand, iedereen baseert zich op de kern definitie, en baseert daar vemeende conclusies op.
De Brundtland definitie, die briljant is in zijn eenvoud, en het rapport, dat wel degelijk de heikele punten aansnijdt, gaat dus uit van de behoeften van de mens: maar wat die behoeften precies zijn wordt niet gedefinieerd: hoeveel energie, water, voedsel, woning m2’s zijn de behoefte? Is dat meer dan de het armste deel van de wereld heeft? Ja, maar is dat dan de levensstandaard van die van ons, die van de geïndustrialiseerde landen? Nee, dat ook weer niet zo lezen we iets verder in relatie tot needs : Yet many of us live beyond the world’s ecological means . Om verder ook weer in te gaan op een “ full growth potential” om daar aan wel te kunnen voldoen.
Maar we zijn het punt voorbij waarbij we uit kunnen gaan van de mens en zijn behoeften. Wat niet beseft wordt is dat de wereld niet draait om mensen maar om fysica. Niets meer en minder: energie en grondstoffen , en hoe die blijvend ingezet kunnen worden, dat stelt de grenzen aan wat wel en niet mogelijk is. En ieder gebruik leidt tot uitputting, dat wil zeggen verdunning van de grondstoffen, en verspreiding. Toename van de entropie heet dat in de thermodynamica, molecule chaos waarvan geen chocola meer is te maken. En er is slechts 1 bron die enig tegenwicht biedt, en dat is de inkomende zonnestraling, die systemen kan voeden en herstellen. Die balans, tussen uitputting aan de ene kant en herstel aan de andere kant is het precaire evenwicht dat wij moeten bewaren cq zoeken.
Ja , het ging een tijdje goed, omdat er afgelopen miljarden jaren wat voorraden zijn opgebouwd, zoals de fossiele brandstoffen. Maar dat nadert zijn einde. Niet alleen door opraken van diverse grond- en brandstoffen, maar omdat het bevrijden daarvan uit geologische lagen ons klimaat veranderd: niet verbazingwekkend, want juist het vastleggen daarvan, heeft de atmosfeer gewijzigd in een vorm waarin evolutie zoals wij die kennen kon gedijen. De hoeveelheid zuurstof is ideaal, en de warmtebalans van de aarde werd stabiel en leefbaar. Ook in die zin is gebruik van fossiele brandstoffen dramatisch: het verandert de evolutionaire randvoorwaarden. Hetzelfde geldt voor andere grondstoffen.
Er is een evenwicht dat wij moeten bewaren, en daarin past het niet alle voorwaarden op te hangen aan eenmaal verworven luxe. Dat gaat fysisch gewoon niet: die balans is een hard gegeven, voorraden en effecten van energie en grondstoffen bepalen die balans. Niet de behoeften of de wensen van mensen.
En dat moet in de aanpak, definities en strategieën duidelijk gemaakt worden: Het gaat er niet om hoe we duurzaam in onze welvaart kunnen voorzien, maar welke welvaart mogelijk is bij een duurzaam gebruik van grondstoffen. De zaak dient omgedraaid.
Een trend als circulaire economie zou dan niet zozeer om circulair moeten draaien, maar om aanpassen van de economie zodat die intrinsiek circulariteit stimuleert. Een economie gebaseerd op het evenwichtig en herstellend toepassen van grondstoffen, niet op circulaire technologieën waarmee geld is te verdienen binnen het huidige financieel economische systeem.
Kijk met die ogen nog eens naar de definitie van Brundtland: Het gaat niet om het definiëren van behoeften maar om het evenredig verdelen van beschikbare energie en grondstoffen, energie en grondstoffen die zodanig beheerd worden dat hun gebruik volhoudbaar is, tot in lengte van dagen ook voor generaties na ons. Ongeacht wat die behoeften zijn. Zelfs een basisvoorziening als het vaststellen van een behoefte aan minimale hoeveelheid eten en drinken , kan in gevaar komen, als we dat evenwicht niet bewaren, bijvoorbeeld door enorme groei van de wereldbevolking: dan kan de spoeling , die lang vol te houden is, wel eens te dun worden. (zie eerder blog) De landbouw zit aan zijn grenzen, die nog eens bedreigd worden door alle technologische wensen: droogte door klimaatverandering als gevolg van alle technologie inzet, en de inzet van biomassa als energiebron bijvoorbeeld.
Dus het is tijd om Brundtland te herzien. Niet de behoeften centraal, maar de grondstoffen.
Het zou bijvoorbeeld als volgt kunnen:
Duurzame ontwikkeling is het beheren van onze bronnen in gesloten kringlopen, met de zon als onuitputtelijke bron, en eerlijk verdeeld zodat voor een ieder maximaal aan behoeften kan worden ingevuld op een volhoudbare manier naar de toekomst.
Met andere woorden: eenieder heeft recht op een gelijke hoeveelheid evenwichtig beheerde bronnen, en dat bepaalt het maximum aan behoeften waarin kan worden voorzien.
