Het is tijd om toch weer eens een oude techniek in het zonnetje te zetten: luiken. ( nee, ik ga niet lowtechmagazine achterna, maar soms kruisen de paden).
Luiken zijn zo oud als we bouwen, en zelfs al van voor dat we ruiten kenden. Er was nog geen glas, dus hoe hou je dan de warmte een beetje binnen? Met luiken. Of ook andersom: hoe hou je de warmte een beetje buiten? Luiken.
Alleen, dat is overdag lastig, want je wil ook wat licht, in een woning nog zonder ruiten, en af en toe ook wat verse lucht. Dus dat is een beetje aanmodderen, open dicht, beetje meer beetje minder. Totdat er glas wordt ontdekt, en nog beter: een manier om het te bewerken.
Maar zelfs dan, ook na de toepassing van vensterglas, zo vanaf de eerste eeuw, dan worden luiken nog steeds gebruikt: inderdaad, om de zon vaak buiten te houden, maar ook om het glas te beschermen, dat was nogal kostbaar in den beginne. En eigenlijk zijn luiken daarna eeuwenlang gebleven. Alleen de laatste 100 jaar zijn we ze zeker hier in Noord-Europa kwijtgeraakt:
Glas werd steeds beter en goedkoper, en omdat de energie duurder wordt doen we twee glasplaten, en nu zelfs drie glasplaten, voor het doorzicht maakt het amper uit. Maar waar zijn de luiken gebleven? Immers, ons grootste probleem lijkt binnenkort niet langer te zijn om de warmte binnen te houden, maar om die buiten te houden, En grote glasoppervlakken laten veel lichte en warmte door, maar houden de infraroodstraling binnen. Je ziet de problemen al voor je: dat gaan we technisch oplossen. Nee, niet met simpele maatregelen en nuchter gedrag. We zijn rijk dus gooien we er wat techniek en producten tegenaan. Zoals Airco’s…. We laten eerste de warmte binnen, en gaan dan actief koelen, grote milieubelasting door de koel energie en door productie van installaties. Maar dus: waar zijn de luiken? Die houden de warmte buiten, doordat ze natuurlijk aan de buitenzijde zitten. Het vergt wel actief beleid, ze moeten op tijd geopend of gesloten worden. Deels zou dat natuurlijk te combineren zijn met natuurlijk ventilatie… Zo doen ze dat ook in Oostenrijkse gebouwen en woningen die geen verwarmingsinstallaties meer hebben, en ook geen ventilatie systeem: dat wil zeggen: de CO2 niveaus worden gemeten en mede afhankelijk daarvan gaan luiken(!) naast de ramen tijdelijk automatisch open.
Luiken dus. En niet alleen voor de koeling natuurlijk. Ze werken nog beter in de winter: immers we hebben misschien wel dubbelglas, dat is prima voor het uitzicht en daglicht binnen, maar s’avonds vervallen die twee eigenschappen, en bovendien koelt het s’nachts altijd verder af, is het veel kouder. Met luiken kan je dat weer opvangen, scheelt enorm. Het mes snijdt weer aan vele kanten. Uiteraard, wel handbediend, we gaan daar niet weer een hoop technologie tegenaan gooien, de mens mag ook wat doen. Toch?
Waarom we het niet doen, luiken? Geen idee. Kan ook niet echt veel onderzoek hierover vinden, of ze wel of niet zinvol zijn.
Je zou zeggen, voor wat betreft koeling zien we iedere vakantie de voordelen: bij hotels en huisjes in Frankrijk en Spanje bijvoorbeeld, zijn louvres, gewone klapluiken, nog steeds vrijwel standaard.
En dan te bedenken dat een van de eerste energiezuinige projecten in Nederland, toen al duidelijk werd dat energie een probleem ging vormen, luiken had ! Het was de wethouder van de gemeente Schiedam , Chris Zijdeveld die samen met architect Jon Kristinsson de eerste passief huizen in Nederland ontwierp en bouwde, al in de jaren (19) 80. Al heette dat toen nog niet zo, ze waren hun tijd ver vooruit , maar die woningen hadden dus al luiken!*
Die zogeheten ‘minimumenergiewoningen’ waren destijds normstellend. Zeg maar de punt op de horizon waarnaar toe gewerkt moest worden door iedereen. Dat is niet gebeurd. Helaas.
Zelfs die 15 kWh per m2 verwarming, die later voor passiefhuizen is vastgesteld, en prima te halen was en is , is nog niet eens de norm. Laat staan die luiken.
Passiefhuis dus, al bestond die benaming toen nog niet, ze krijgt nu wel meer aandacht. Wat wel ontbrak, en nog steeds, ook in de passiefhuis beweging is de standaard integratie van materiaal impact. Dat is nog niet geïntegreerd in de formele passiefhuis aanpak, en trouwens ook nog amper in de reguliere bouw, ondanks talloze initiatieven een voorbeeldprojecten borduurt die ook nog steeds voort op het al door de Romeinen bedachte archetype van een woning, veel baksteen, beton en dakpannen. Ja, de bouw is traag…
Wat schrijft passiefhuis zelf? ‘25 jaar geleden, toen Bo Adamson en Wolfgang Feist het Passiefhuis principe verder zijn gaan ontwikkelen, hebben ze doelbewust materiaalgebruik buiten beschouwing gelaten. Het doel was dat het een methodiek is dat onafhankelijk is van het type materiaal gebruik. Door deze keuze wilden ze voorkomen dat het Passiefhuis principe te veel een niche zou worden en niet van de grond zou komen. Met als gevolg dat een passiefhuis met alle gewenste bouwmaterialen gebouwd kan worden.’
Wat ze vergeten is dat materialen ook energie zijn…. (oa.) en deel van de vergelijking. Wat dat betreft ligt passiefhuis weer achter op zichzelf dus.
Dat terzijde. Zijdeveld samen met Kristinsson hadden energetisch in ieder geval al het gelijk aan hun zijde, en het is ongelofelijk hoe stroperig de zaken sindsdien verlopen. Die woningen waren er al in de jaren 80. En vormen nog steeds een warm pleidooi voor passief energiehuizen**. Met luiken! Waar zijn ze gebleven, en waar zijn ze het nuttigst?
Zij waren feitelijk hun tijd niet vooruit, ze waren bij de tijd. En wij lopen nu al 40 jaar achter….
.
.
**noot In die woningen werd voor het eerst gebalanceerde ventilatie met warmteterugwinning toegepast. Zijdeveld is nog steeds enthousiast over die eerste passief huizen: ‘De prestaties van die passief huizen waren voor die tijd ronduit indrukwekkend.
De kwaliteit van de binnenlucht in de woningen werd uitgebreid bemeten en bleek vrijwel identiek aan die van de omgevende buitenlucht! Daarnaast verbruikten de woningen minder dan 300 m3 aardgas per jaar voor ruimteverwarming. Met de huidige verbeterde balansventilatie zouden die woning heden ten dage zelfs maar 150 m3 gas verbruiken.
PS. Er is natuurlijk wel een variant: die plastieken rolluiken. Verschrikkelijke gezicht, maar het werkt natuurlijk wel…
PS2 er is overigen belachelijk weinig te vinden over die woningen, nergens goed gedocumenteerd lijkt het, ook net bij Het nieuwe Instituut, daar vond ik 1 maquette foto….[1]
[1] pres woningen bij het Nieuwe instituut: https://zoeken.nieuweinstituut.nl/nl/objecten/detail/e6f9be5f-acf4-51b7-9ce3-31ace8d3149f
[2] zijdeveld: https://passiefbouwen.nl/publicaties/passief-bouwen-is-veel-meer-dan-een-lage-epc
[ill] Leo Hazelzet
