In mijn vaders kast vond ik een oud boek , een ‘Geografisch historisch woordenboek’, dat alle landen van de aardbol en hun historie beschrijft, oa ook alle gemeenten in Nederland: het boek was uit 1862. En natuurlijk zocht ik gelijk naar Maastricht, waar ik opgroeide. En naast allerlei informatie, stond er oa : “5 uur gaans benoorden Luik”. Men rekende 150 jaar geleden nog in loopafstand! Het is ca 25 km, en je rijdt het met de auto binnen het half uur van centrum naar centrum. Maar 5 uur!
Daar kan je een aantal conclusies uit trekken, en het zet andere zaken in perspectief. Ten eerste dat de auto er nog niet was, maar ook de fiets nog niet! Want dan kan het in ruim een uur. Het is pas echt kort geleden dat we die mogelijkheden hebben. Het laat ook zien dat het nu 10 keer zo snel kan gaan, zeg maar dat de de snelheid van leven met een factor 10 is gestegen. En dat klopt ook wel, dat is precies de reden dat nu alle systemen op tilt slaan. In de vorige post stond al de conclusie uit het UN ‘circularity gap’ report, dat we de laatste 10 jaar bij benadering evenveel grondstoffen erdoor gejaagd hebben als in de hele 20ste eeuw. Ook een factor 10 dus! ( En wie herinnert zich niet de jaren 1990 waarin werd opgeroepen om een factor 10 efficiënter te worden in ons grondstoffengebruik ?[1])
Naar aanleiding van dat boek dook ik wat verder in die jaren 1860 en dat bleken hoogst interessante tijden te zijn, het bleek een omslagpunt in vele opzichten. Want die fiets, die pas echt rond 1900 door breekt, werd juist in die jaren uitgevonden. Een loopfiets had men al bedacht, maar die met pedalen nog niet! Pas in die jaren zestig kwamen de eerste pedalen op de fiets, men houdt het op 1864 in Parijs. (Al zou een Duitser die, zoals later bleek, al wel eerder hebben bedacht). In het begin nog wat onhandig klooien met de hoge bi, het zou nog zeker 25 jaar duren eer de fiets een ketting kreeg, en pas vanaf 1900 (!) in min of meer de huidige vorm populair werd. [2]
Helaas werd in die tijd parallel vrij snel ook de auto uitgevonden, en doorontwikkeld, waardoor de fiets al snel ‘aan de kant’ werd gedrukt. Interessante gedachten-oefening is wat er gebeurd zou zijn als de fiets zeg 200 jaar alleen had bestaan, voordat de auto werd uitgevonden? Zou de infrastructuur zich dan geheel anders hebben ontwikkeld? Maar vreemd genoeg gebeurde dat dus vrijwel tegelijk: de Belg Lenoir bouwde als eerste een auto met verbrandingsmotor. Het jaar? 1862. Ook voor de auto zou het nog even duren eer die zou doorbreken. Befaamd is een foto van New York uit 1900, met volle straten, maar allemaal nog paard en wagen, op 1 auto na… (en zelfs geen fiets!) Daarna ging het snel.
Er was echter nog een derde ontwrichtende ontwikkeling: naast de fiets en auto, de ontwikkeling van de lift: het verticale transport. In 1857 had Otis’ de allereerste commerciële lift geplaatst in de E.V. Haughwout and Company department store, in New York. En in die jaren zestig kreeg dat navolging. [3]Het zou het begin zijn van een explosie in steden, van gebouwen die hoger en hoger werden, met enorme gevolgen, voor de leefbaarheid, grondstoffengebruik, winstbejag, en ga zo maar door. Prachtige techniek, maar compleet gestoorde gevolgen. [4]
In Nederland werd in die jaren de slavernij afgeschaft! [5] Geweldig natuurlijk, maar ook tegelijk het startschot voor grootschalige industrialisatie, omdat arbeid niet meer ‘gratis’ was…, en fossiele brandstoffen steeds meer voorhanden.
Dat had naast arbeid nog vele andere effecten en een kenmerkende illustratie daarvan is in Engeland te vinden: het hout is op. Het land , het kapitaal, waar men tot aan de industriële revolutie van afhankelijk was is verbrast. Men is zelfs al een aantal jaren afhankelijk van importen van hout uit de VS. Maar daar gebruiken ze inmiddels ook zoveel hout dat die importen allengs stil vallen. Weer biedt fossiel de uitvlucht: De Engelse regering besluit dan bij gebrek aan hout, om dan maar schepen van staal te gaan produceren. [6] Dat is in mijn ogen een cruciaal besluit, dat de overgang naar de fossiele revolutie ontketent: de overstap van biomassa naar staal, mogelijk omdat er inmiddels kolen in voldoende mate beschikbaar waren (stoommachine inzet in mijnen), waarmee het staalproces niet meer afhankelijk was van het kappen van bossen, van de beperking in ‘groeisnelheid’ van hout. Als ik een moment zou moeten aanwijzen waarop de fossiele revolutie doorbrak, zou het dat moment zijn.
Wrang is het, dat precies in diezelfde jaren ene Tyndall voor het eerst het greenhouse effect verklaart, het broeikas effect, in een publieke lezing “On Radiation Through The Earth’s Atmosphere“, in 1864. [7](herdrukt in zijn boek Contributions to Molecular Physics in the Domain of Radiant Heat (1872). (later, nog in de 19e eeuw, zou het Arrhenius zijn die als eerste waarschuwde voor de gevolgen [8]).
Voor bomen van land is dan de toevlucht tot kolen en staal genomen, voor voedsel is nog wel land nodig, en niet minder wrang is het daarom dat tegelijkertijd ook al het gevaar van het uitbuiten van land werd beschreven, en de onderbouwing dat land in feite het kapitaal moest zijn waarvan de man met de pet moet zien te leven. Het was Henri George, die in die jaren werkte aan: Our Land and Land Policy” , want hij zag dat de meeropbrengst van land en arbeid niet terug geïnvesteerd werd maar afgeroomd, en dat dat grote gevolgen zou hebben, de basis voor uitbuiting en concentratie van rijkdom bij enkelen. Later dan ook gevolgd door zijn nog beroemder werk: Progress and Poverty, in 1879. [9]
En, ook weer helaas (.), wordt tegelijkertijd in die zestiger jaren de enige maatschappij die nog zonder fossiel rondkomt, die de zaakjes binnen zijn landsgrenzen op orde had, en van eigen land leefde (!), om zeep geholpen.
Dat was Japan dat toen nog Edo heette. Dat had 2,5 eeuw, van rond 1600 tot 1868 geïsoleerd gefunctioneerd, en was als gevolg daarvan hoogst efficiënt geworden in alles: in hergebruik,, recycling, en in landgebruik en bosbouw: noodgedwongen, omdat hun mogelijkheden beperkt waren tot wat hun eiland kon leveren. En dat dat op een volhoudbare manier moest leerden ze al in die eerste 17e eeuw, als de bossen te snel verdwijnen. Daaruit ontstaat de beroemde bosbouw en de beboste steile hellingen in Japan die op die typisch Japanse prenten steeds te zien zijn: beheer in evenwicht. Totdat de Verenigde Staten in 1868 Edo dwingen hun land te openen – Japan had vrijwel geen staal en wapens – en Japan dezelfde, na later blijkt desastreuze, weg op gaat waar nu vrijwel alle landen op zitten. [10]
Voor mij blijken de jaren zestig van de 19e eeuw zowat het belangrijkste decennium van de laatste paar honderd jaar, en het grote keerpunt, in het evenwichtig bewonen van deze planeet…
Ik sla het boek van mijn vader weer dicht, en denk, als we het nou gewoon bij die fiets hadden gehouden.. in twee uur naar Luik, een factor 2,5 sneller, wie weet wat dan….*
.
* inmiddels rijden we dat soort afstanden steeds meer met de fiets! Al is het dan vaak elektrisch..,…)
.
Noot: Er speelde nog veel meer natuurlijk. Zo publiceerde Mendeleev het eerste periodieke systeem, publiceerde Maxwell, zijn ‘equations’. Vond Nobel het dynamiet uit, en werd er de eerste trans-Atlantische communicatiekabel gelegd. (terwijl er in de VS een burgeroorlog woedde..) Ook opende het Suez kanaal (1869), en werd de eerste moderne typemachine uitgebracht… (1868).
De eerste metro ter wereld werd opgeleverd, die in Londen van Paddington naar Farringdon. [11]
Eveneens in Engeland, was er de oprichting van de Engelse voetbalbond, nu de oudste voetbalbond ter wereld. En in Geneve werd op initiatief van Henri Dunant door gedelegeerde landen het Rode Kruis opgericht.
Wat velen niet weten is dat Limburg ook toen pas formeel als provincie bij Nederland kwam, in 1867 ;-). Sinds 1815 was Willem 1 de gouverneur (.) van het hertogdom Limburg (excl Maastricht en Venlo), en bij de scheiding met Belgie in 1830 zou (oostelijk) Limburg bij Nederland komen. Limburg was echter opstandig en had zich aangesloten bij de Belgische revolutie. Het duurde tot 1867 eer het allemaal uit onderhandeld was, en formeel vorm kreeg, en Limburg tegen de zin van de limburgers toch bij Nederland kwam.
Het is ook in die jaren zestig bijvoorbeeld, dat in Nederland het politiekorps vorm krijgt (wat bij mijn weten niets met Limburg te maken heeft..;-). Naast de marechaussee komt het korps rijksveldwachters, 1400 man, en de gemeentepolitie doet zijn intrede met 11000 man. Ofwel 1 agent op zeg 250 inwoners , dat waren er toen ca 3 miljoen.
In die jaren zestig opent ook de eerste HBS: en die bestond nog toen ik 100 jaar later diezelfde HBS doorliep!
.
[1] factor 10 en 20: https://ronaldrovers.nl/van-factor-20-naar-factor-400-efficienter/
en zie ook https://ronaldrovers.nl/van-energietransitie-via-materiaaltransitie-naar-een-welvaartstransitie/
[2] de fiets: https://en.wikipedia.org/wiki/History_of_the_bicycle
[3] Read more at the ANSI Blog: A Brief History of Elevators https://blog.ansi.org/?p=7069
[4] hoogbouw: https://ronaldrovers.nl/hoogbouw-nergens-goed-voor/
[6] zie het boek Post Fossiel Leven, leven van land en zon, ofwel ruimtetijd als maar voor waarde, https://www.ribuilt.eu/product/post-fossiel-leven/
[7] Tyndall: https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/0016003264902583
[8] Arrhenius: https://www.rsc.org/images/Arrhenius1896_tcm18-173546.pdf
[9] George https://ronaldrovers.nl/het-nieuwe-vermogen-is-land-als-kapitaal/
[10] zie ook 6 en art Landschap: https://www.landschap.nl/wp-content/uploads/2020-4_Rovers244-249.pdf
