Naar aanleiding van dat boek uit de jaren (18)60, moest ik denken aan mijn eigen jeugd, in de jaren (19) 60, en aan die fiets waarmee ik naar die 100 jaar eerder opgerichte HBS fietste , waarvan ik toen dacht dat die er altijd al wel geweest moest zijn, die fiets dan. Ik kon me niet voorstellen dat dat pas een recente uitvinding was, en was dan ook hoogst verbaasd toen ik ontdekte dat die pas kort geleden was bedacht . Die leek er al eeuwen te zijn, zo’n simpel ding. Maar was dus pas rond de eeuwwisseling echt doorgebroken toen de ketting was bedacht , nadat ie 40 jaar daarvoor was bedacht in toen nog onmogelijke vormen ( loop fiets, hoge bi etc) . Mijn grootvader stamde nog van voor de fiets bij wijze van spreken. Vreemd toch, dat die fiets pas zo laat ontwikkeld is? Terwijl Leonardo da Vinci, of een van zijn leerlingen, al iets vaags als mogelijk een fiets geschetst had ( al is daar veel onduidelijkheid over). Maar dus niemand in al die honderden jaren, wat zeg ik, in al die duizenden jaren dat het wiel bestond, is op het idee gekomen daar iets dat op een fiets lijkt te bouwen… Maar dat was dus (toen) voor mijn jaren 1960, pas 60 jaar geleden dat die doorbrak!
Eenzelfde ervaring had ik onlangs met een studente die ik begeleidde. Ik vertelde: “Toen begin jaren (19) zestig het gas kwam”, … en de ombouw maar gasverwarming begon,. wilde ik zeggen, maar werd halverwege in de rede gevallen “Toen pas?” Vroeg de studente verbaasd… Inderdaad, toen pas. Voor haar was het een verrassing, Ik, als haar begeleider, stamde nog van voor het gasverwarming tijdperk! Wij hadden thuis nog een kolenkachel. Met kolenkit. En slechts in 1 kamer. Tsjonge, zo reageerde de studente, ik dacht dat gas en cv al veel langer beschikbaar was.
Het was toch echt pas de jaren zestig, van de 20ste eeuw dan wel te verstaan! Je zou kunnen zeggen in zestig jaar hebben we de zaak versakkert: zo zijn we bijvoorbeeld het hele huis gaan verwarmen, 24 uur per dag, en hebben mede daardoor het klimaat naar de filistijnen geholpen, de wereld gaan verwarmen, vergassen zeg maar. (en de gaswinsten verbrast) . En nu moet ik die studenten leren om het weer zonder dat gas te doen, en zonder kolen of olie. Elektrisch ja, maar dat moet ook ergens vandaan komen…
Huh, kan dat dan, zonder gas of kolen of olie, is de reactie van studenten? Zeker, maar het is een hele toer om ze mee te nemen in dat beeld. Ook zij zitten vast in het welvaarts en voorzieningen niveau waarmee ze zelf opgroeiden: dat is er, zo lijkt voor hen, eeuwig geweest, dus dat is voor hen dan ook het niveau dat we gaan verduurzamen!. Net als ik er vanuit ging dat die fiets er voor eeuwig was geweest. En dus ook het welvaartsniveau van destijds , dat van de jaren (19-) zestig acceptabel vind! Ik was er immers in opgegroeid en er was niks mis mee.
Maar dat niveau van nu? Nee dus, dat gaat niet werken… Er is geen gratis energie, ook geen gratis hernieuwbare energie van zon en wind. Daarvoor zijn oa megahoeveelheden metaal nodig, hoog energie-intensief en vervuilende productie.
Dus , zo probeer ik de studenten mee te nemen, om te beginnen maar eens zo weinig mogelijk energie, liefst helemaal geen energie voor verwarming. Ja ook dat kan, [1], maar dat vinden een hoop bedrijven niet leuk dus dat zal er voorlopig wel niet doorheen komen. Het mag niet eens van de wetgever. Maar ja, als we studenten niet leren hoe dat kan, hoe moet dat dan ooit ingang vinden? Eigenlijk zou het verboden moeten worden studenten nog gebouwen te laten ontwerpen die alleen maar met fossiele brandstoffen gerealiseerd of bewoond kunnen worden. We hebben al moeite genoeg om de bestaande gebouwen acceptabel te krijgen qua energievraag, laat staan dat we de nieuwe gebouwen zo bouwen dat ze straks ook een probleem vormen! Nu al feitelijk, want met fossiele energie gefabriceerd.
De algemene opvatting is ook dat als iets wordt vervangen, dat door iets beters moet. Dat is dan meestal bedoeld als ‘ beter voor ons’. Maar wat is beter ‘voor ons’ eigenlijk?
Is het echt beter voor ons, als mens? en/of is het beter voor ons als soort, om voort te kunnen bestaan? Wat betreft dat eerste, zo wordt het meestal verkocht, en daar trappen wij dan in. Maar daar kan je ook vraagtekens bij zetten: het (ervaren) comfort lijkt meestal wel toe te nemen, maar ook vaak de gezondheidsproblemen die ontstaan bij allerlei vernieuwingen. Zoals te weinig bewegen, obesitas, of de luchtkwaliteit, en zo meer.
Los daarvan en belangrijker is dat het meestal geen verbetering is voor ons als soort, net zo min voor alle andere soorten om ons heen. We hebben nog nooit ‘beter’ gedefinieerd, in het grote perspectief, dat van het fysisch systeem Aarde. Alleen beter voor onszelf.
En dat gaat tegen ons werken zoals met bijvoorbeeld klimaat en verlies van biodiversiteit wel duidelijk wordt. Maar we zien dat meestal niet, iedere generatie is, zo besef ik dus nu, opgegroeid met een bepaalde vanzelfsprekendheid van voorzieningen om ons heen, en beschouwen dat als de basis. Hoogstens willen we de nadelen wegnemen, onder het handhaven van die verworvenheden. Begrijpelijk, maar dat dat niet voldoende is, en dat er een andere wereld mogelijk of nodig is, is buiten beeld, de mens is kort van memorie. Zo kan die studente zich amper voorstellen dat er destijds maar 1 ruimte in een woning werd verwarmd, en ook nog alleen s’avonds. Terwijl dat toch echt de betere oplossing was en is. Zo kon ik me (destijds) niet voorstellen dat er ooit een wereld zonder auto of fiets was geweest. Dat duurt een tijdje voordat je dat door hebt, en alleen nog maar als je er in geïnteresseerd bent. Dan pas besef je: wacht even, het was en kan anders en ook nog niet zo heel lang geleden. De volgende stap is beseffen dat het niet alleen kan, maar ook anders moet… Wellicht niet precies hetzelfde als destijds, maar wel als referentie en inspiratie.
En dan is eigenlijk vrijwel alles wat we de laatste tientallen jaren hebben ontwikkeld een probleem, daar moeten we weer vanaf, of dat moet anders, dat is namelijk alleen mogelijk geweest met onnoemelijke hoeveelheden fossiele brandstoffen, en mede daardoor mogelijk gemaakt immens materiaal gebruik! Willen we duurzaamheid serieus nemen, in de zin van volhoudbaarheid, en grote problemen vermijden zullen we echt weer wat tandjes terug moeten schakelen.
En voorbeelden zijn dan in het verleden te vinden, waar veel zaken ‘beter’ waren: niet per se voor het individu, maar voor de soort, de samenleving. De druk zal nog wel wat hoger moeten worden zo lijkt het, voordat nieuwe generaties beseffen dat ‘vroeger’ zaken anders geregeld waren, en dat er veel gebruiken zijn die we nu ook weer kunnen toepassen, maar dan wel met de kennis van nu: Dat het bijvoorbeeld ook kan met 1 verwarmde kamer, en die ene verwarmde kamer dus niet eens een kachel nodig heeft, als je goed ontwerpt. (en in uitzonderlijke gevallen een paar koudere dagen voor lief neemt). En dat dat onnoemelijk veel energie en materiaal scheelt. Een mooi typisch voorbeeld is ook de platdak randafwerking: Daar wordt nu standaard een hoog energie-intensief aluminium profiel voor gebruikt. Kan dat dan anders, vragen studenten? Zeker, eenvoudig met een houten kraallat. Huh…?
Hoe we dat besef in de samenleving precies moeten laten groeien, voor mensen die dus zijn opgegroeid en vastzitten met het beeld van nu, is een lastige, en ik zou niet goed weten hoe, het is ook niet mijn terrein. Ik besef het in ieder geval wel, en voor die studenten kan ik in ieder geval een wereld van voor dat gas schetsen, zonder energie in overvloed, (deels nog uit eigen ervaring…), en ze meenemen in oplossingen waarbij we leren van toen. Van de jaren (19) zestig, van voor gas en het grote verspillen. In de studentenprojecten kan ik het in ieder geval zo ongeveer eisen, alvast als oefenproject !
[1]
