De serie begint op een zaterdag , met op de voorpagina van het economie katern van het NRC de aankeiler: “geloven in groei of krimp”.
Daarmee zat ik al direct op de kast. Want het gaat niet over geloof. Het is natuurkunde. Of fysica zo u wilt. Je kan uitrekenen hoeveel energie en grondstoffen er per tijdseenheid gebruikt kunnen worden zonder het systeem uit te putten of te verzieken. Je kan het analyseren, er aan rekenen, en conclusies trekken. Diegenen die er in termen van geloof over praten, in kader van of krimp of groei, hebben dus gewoon hun rekensommen niet gemaakt. Of vermijden dat omdat het niet in hun kraam past.
In de serie, onder de werktitel klimaat en kapitaal, mocht ik in het tweede deel een week later aan het woord komen. Waarin ik aangaf dat ons huidig welvaartsniveau niet volhoudbaar was. Paul Luttikhuis, de interviewer/journalist had het mooi verpakt in 6 stellingen. [1] Het leverde mij de nodige emails op ( met bijval en aanvullende argumenten) , en op berichten op linkedin kwam een enorme lawine aan reacties. En toch even melden, vrijwel allemaal serieuze reacties , geen bagger.
Wellicht komt dat omdat het duidelijk is dat het niet om een mening gaat, of niet om een pleidooi voor een bepaalde richting, maar me beperk tot recht toe recht aan analyses , die dan een bepaalde richtig aangeven. Het is wat het is. Er waren natuurlijk wel de nodige reacties in de trant van ‘Ja, maar…’ Ik wil dan ook op de voornaamste aangesneden thema’s hier toch kort reageren, om de helderheid erin te houden.
Om te beginnen waren er de reacties en discussies over bevolkingsgroei, door sommigen als overbevolking aangeduid. Dat is natuurlijk een beetje vreemd, zulke reacties , uit een land dat tot de top 5 van dichtstbevolkte landen ter wereld hoort ( stadstaten uitgezonderd). We hebben wat dat betreft weinig recht van spreken, mondiaal gezien. En we willen er nog mensen bij, het werk groeit ons boven het hoofd….
Maar inderdaad, met minder mensen zouden we allemaal een wat groter deel van de taart hebben. Maar helaas, wat doe je eraan? Je kan bovendien de mens moeilijk afschaffen, dan zou er trouwens ook geen probleem meer zijn.
Mensen zijn een gegeven, en er is eten genoeg, zij het dat we dat op een andere manier moeten verbouwen en distribueren, en met een ander dieet. Overigens doet de VN goed werk in landen met een hoog geboortecijfer, in het voorlichten van vooral vrouwen, en met effect, zoals Weisman beschrijft in zijn boek Countdown .
Bovendien, de mens zelf is nog de meest duurzame energiebron die we moeten inzetten: hij moet toch eten, en kan dan op basis van zonne-energie (-voedsel) arbeid verrichten.
Een ander thema dat regelmatig werd aangesneden betreft ‘waarde’. Dat is een woord dat tot grote spraakverwarring leidt, omdat iedereen daar een ander beeld bij heeft of iets anders mee bedoelt. Dat is altijd lastig in een discussie. Het vergt dat iedereen benoemt wat ie feitelijk met waarde bedoeld. Wat betreft milieu en klimaat is er maar 1 waarde: is het volhoudbaar wat wij doen, voor iedereen tot ver in de toekomst? En dat refereert direct aan de wat ook wel genoemd wordt draagkracht van de aarde: de fysische potentie van het systeem als enige echte waarde: ofwel: de hoeveelheid zonne-energie die ten nutte kan worden gemaakt per jaar, en evt per land. Zonder zonne-energie functioneert er niets. Zelfs fossiel brandstoffen zijn zonne energie, al kunnen we die in die vorm dus niet meer gebruiken, zo weten we nu. Ook de idee dat we geen problemen meer hebben als eenmaal alles op hernieuwbare energie draait, is ijdele hoop: er vanuit gaande dat we daar dus geen fossiele energie voor gebruiken, die zijn nou net het probleem ( we zijn binnen twee jaar door het anderhalve graden CO2 budget heen) [2]. Of we moeten besluiten dat we 3 of 4 graden acceptabel vinden. Dan krijgen de ‘ontvolkings’ aanhangers ook hun zin…
Zogenaamde ‘financiële waarde’ heeft daarentegen geen enkele waarde, dat wil zeggen, geen enkele relatie met fysische waarde. . Dat is slechts gezamenlijk ‘geloof’ in zelf verzonnen en gedrukt geld. Het ontbeert elke relatie met de fysische werkelijkheid, die is daar door economen van losgeweekt. ( klein voorbeeld: Het BNP stijgt as er slecht werk wordt geleverd,: meer reparatie en onderhoud of vervanging, is groter BNP. En tegelijk natuurlijk meer energie en materiaal belasting)
En dat leidt vanzelf tot een ander veelvuldig aangehaald thema, dat van consumeren: Dat is precies de essentie van die op geld gebaseerde financiële bedrijfsvoering: het aanzetten tot consumeren. Van vooral materiële zaken. Daar is het hele (financiële) systeem op uitgelegd. Niet op het effectief voorzien in behoeften, das war einmahl, maar op het maximaal verwerven (aansmeren) van bezit.
Zodra er geld is, gaat dat rollen. En dat houdt niet op. Zoals de fietsenmaker en de piloot die ik beschreef. Maar dat is nog niet hele verhaal: want bij iedere transactie roomt de staat een deel af als belasting, omdat vervolgens weer in bijvoorbeeld subsidies voor ‘consumeren’ te stoppen, oa fossiele energie. En ook dat is niet alles. Want hoe kwam die persoon aan dat geld voor die zgn. duurzame fiets? Door rozen uit Kenia in te vliegen, op Schiphol te keuren en vervolgens weer op het vliegtuig naar Rusland te zetten? (misschien nu even niet…)
En dat leidt dan weer automatisch naar het volgende vaak aangehaalde thema: systeemverandering., Ja, dat is nodig. Tenminste, als we de klimaat crises en het voornemen opwarming tot 1,5 graad te beperken serieus nemen. Met het huidig model, van het financiële systeem en privaat eigendom (dat iedereen individueel verdedigt) is er geen schijn van kans dat we de CO2 uitstoot binnen de perken houden. Over geld had ik het al, maar dus ook eigendom. Als eenvoudig voorbeeld: Als bijvoorbeeld alle land in privaat eigendom, is, waarvan moeten dan nieuwe aardbewoners leven? Van uitbuiting door de eigenaren? Het land is immers al verdeeld. Inderdaad, een krimpende bevolking zou helpen. En dat moeten we ook nastreven. Maar passief, Actief kan niet. Per definitie niet. Het is gewoon eerlijk delen, zolang het duurt. Tenminste, zo zou het moeten zijn.
En dat hangt weer samen met het volgende thema dat in de reacties langs kwam:: lobbyen. Als grootste macht die uitputting van de aarde in stand houdt, en fossiel nodig heeft om ons verder aan te zetten tot consumeren. Ze kunnen niet anders, het is hun bedrijfsmodel, dat we gezamenlijk hebben toegestaan te laten ontstaan. En we kunnen er weinig aan doen, want het is geprivatiseerd. Vandaar dat we nu moeten gaan betalen om een desastreus landbouw systeem verandert te krijgen, of om kolencentrales uit te kopen. En straks nog veel meer om zeespiegelstijging buiten te houden.
Zolang we dat niet inzien, dat de grote fout in de basis van ons financieel beheerssysteem zit, hebben alle initiatieven geen kans. Zelfs niet al zouden we accepteren dat het met minder moet. En dan kunnen er nog zoveel gedragspsychologen beschrijven waarom de mens keuzes maakt zoals ie doet, zoals in het artikel dat weer een week later verscheen, maar dat zijn zinloze analyses. Je kan niet van jan met de pet verwachten dat ie in de supermarkt een half uur lang alle blikjes vis gaat bestuderen om na te gaan of de vissen daarin met uitsterven bedreigd zijn, of ze wel ‘duurzaam’ gevangen zijn, etc. En dat met alle producten doet. Als ie al genoeg ingelezen is om die analyse te maken. Dat kan je niet verwachten. Het moet gewoon goed geregeld zijn aan de voorkant. En dat is nu juist onmogelijk als er steeds meer ongefundeerd geld in omloop komt. En er steeds meer rijken zijn die er belang bij hebben dat dat zo blijft.
De mens is nog steeds vooral met zichzelf bezig, op alle terreinen. En heeft niet in de gaten dat de natuur geheel andere plannen heeft. Zoals ik het in corona tijd vergeleek door de zaak om te draaien, De aarde is ziek en heeft koorts, warmt op, haar immuunsysteem komt in actie, tegen de indringers, met virussen. Het was niet ons immuunsysteem dat moeite had met een virus, het was (is) het immuun systeem van de aarde dat moeite heeft met ons.
Geloof dus? Wie in deze van geloof spreekt toont slechts aan dat we als menselijk soort al geheel zijn losgeslagen van de werkelijkheid , en slechts in ons eigen kringetje redeneren. Onderling kibbelen, en met woorden en taal spelen. De omgeving laat iets heel anders zien. Maar goed , wie dat niet horen wil, zal het wel voelen.
.
Tot zover de reacties op het NRC artikel. Er is wel nog wat meer te zeggen over de discussie rond Kapitaal en Klimaat, en waarom dat maar blijft sudderen.
De krachten zijn te groot, die ons de verkeerde kant op duwen. En hoewel de meeste mensen bereid zijn zich aan te passen waardoor een aarde meer in balans wordt gehouden, is de wens om zich te onderscheiden met meer comfort of meer leuke dingen voor de mens , door politici bijvoorbeeld, of de drive om geld te verdienen, door deel van de maatschappij die (ook vaak onbewust) een blinde vlek hebben voor de consequenties , een te grote verleiding om weerstand te bieden, om voldoende tegenkrachten te ontwikkelen om dit proces te keren.
Die wens is begrijpelijk, universeel zou ik zeggen, en die financiële drive hebben we laten ontstaan door het geld systeem steeds meer op die wensen aan te passen.
Kijk naar ene tweede kamer(verkiezingen) …. Een heleboel zaken gaan verkeerd, en worden gesignaleerd, maar zijn niet voldoende om in meerderheid te zaak te keren.
Extreem rechts wint , gematigd rechts schuift weliswaar wat op richting links of sociaal, maar links zelf schuift weer maar het midden. Alleen PvdD houdt vol, al wil die ook al genoegen nemen met 50% reductie veestapel.
Binnen het huidige bestel gaan wij hier niet uitkomen. Dan gaan wij geen rigoureuze hervormingen zien, een compleet nieuw geld systeem, een andere sociale orde, een genoegen nemen met minder , comfort, reizen, etc. En er zijn ook steeds meer mensen in dit deel van de wereld met geld, en daar iets mee willen.
Zelfs rampen lijken amper voldoende: de watersnood in 53, we investeren ons suf om de zee te verslaan en land onder zeeniveau te redden. De economische crises in 2010: we redden de banken die de oorzaak waren van de ellende. Pandemie 2020: een race om vaccins, om dan zo snel als mogelijk de zaak te herstellen en ‘de economie’ te redden. Klimaat problemen: meer technologie, het paard achter de wagen spannen.
Stikstof: er wordt nog steeds gezocht naar geitenpaadjes: dat kan toch niet, zo’n onbetekenend stofje dat ons gaat vertellen wat we wel of niet moeten of mogen doen. Kom nou toch…
Ik denk dat wij niet anders zijn dan andere soorten, dat we een zo groot mogelijk deel van de natuurlijke ruimte opeisen, tot natuurlijke vijanden ons corrigeren en er na veel vijven en zessen een ecologische balans ontstaat. Wij zitten echter nog in de fase dat we enorm groeien, onze ‘vijanden’ voor zover bekend hebben verslagen, en vrijwel de hele natuurlijke ruimte opeisen. Er ontstaan echter tegenkrachten, klimaat, pandemie, die ons terug gaan wijzen. En de kans is groot dat het een kwestie is van wachten tot de tegenkrachten daarin slagen, de idee dat wij dat zelf zouden kunnen of willen, is een idee fixe. We zullen door dat natuurlijke(?) ecologische proces heen moeten.
Tot slot. Het zijn de tech optimisten waarin wij graag ‘geloven’, tegen beter weten in, omdat we dan niets hoeven opgeven. Ik heb voor die tech-optimisten , en zij die daarin geloven, maar 1 vraag, en laat die even bezinken:
We zouden vandaag moeten stoppen met CO2 uitstoot (het budget om onder de 1,5 graden te blijven is binnen twee jaar op). Hoe gaan we dat dan doen, al die tech-hervormingen, voor heel de wereld, en dan dus zonder fossiele brandstoffen….?
.
.
PS: Nog even over ‘Groene groei’ . Welnu, wat in ieder geval niet bestaat, is groene economische ( financiële) groei. Want dat zou betekenen dat er met ‘economische‘ groei geen energie of materiaal in het spel mag zijn, maar dat is nou net het enige wat ‘kwaliteitsvermeerdering’ oplevert, maar tegelijk oorzaak is van uitputting en milieuschade. En ver boven het draagvermogen van de aarde, dat wil zeggen ver boven de natuurlijke aangroei van opgeslagen energie en gegroeide Bio massa uit de enige echte bron van hernieuwbare energie, voor de aarde, zijnde de zon.. Laat staan dat dat voor 8 miljard aardbewoners allemaal zou kunnen die nog eens hetzelfde welvaartsniveau als ons in het ‘rijke’ deel willen hebben. En terecht.
En economische groei , binnen het model dat de economen hebben gecreëerd is zonder energie en materiaal inzet onmogelijk, daar is dat model namelijk op gebaseerd, het gratis inzetten van grondstoffen, slechts uitputten ervan. En als het schaars wordt , wordt het zelfs nog meer waard… Alle onderzoeken laten ook zien dat ontkoppeling slechts marginaal werkt. Geen wonder, er komt steeds meer geld in omloop, en dat moet rollen.
(Het BNP gaat overigens ook omhoog als er slecht werk wordt geleverd, en er veel reparatie of onderhoud nodig is. Slecht werk wordt beloond! Wellicht komen we daardoor mensen te kort in Nederland… )
Maar goed. Groene groene groei bestaat natuurlijk wel: biomassa, biodiversiteit, bossen. En dat is precies wat dus wel nodig is: Groene groei, maar dan van de groene, biologische soort.
Maar de term groen is dus bezoedeld, en gekaapt door de economen . Want groen in wat groene groei wordt genoemd verwijst dus wel degelijk (maar oneigenlijk) naar groen als in natuur. Suggereert economische groei, zonder dat natuur wordt aangetast, met alles wat daarbij hoort zoals biodiversiteit, klimaat etc. Het is dus slechts ordinaire framing die iedereen de verkeerde kant op stuurt. Inclusief de journalistiek die dit steeds overneemt en zgn groene groei de ruimte geeft in artikelen, en afzet tegen ordinaire economische groei.
.
[1]
http://ronaldrovers.nl/nrc-artikel-de-6-beperkingen-mbt-volhoudbaarheid/
of zie engelse vertaling:
http://www.ronaldrovers.com/nrc-newspaper-interview-6-limitations-with-sustainability/
[2] http://ronaldrovers.nl/een-co2-budget-limiet-voor-woningbouw/