Er was een zin die me bij bleef: “ societies go from high morale and strong concencus to pessimism and division”, en dat werd benoemt als “ moral entropy”…
De gedachte is fascinerend, en leidt tot wat hardop denken , over hoe dat dan zou kunnen zitten? Zou je Thermodynamica in zekere zin dus ook kunnen toepassen op moraal en sociale aspecten? In mijn zoektocht naar de fundamentele principes hier op Aarde, is dit een interessante om eens in te duiken.
Ophuls , in het boek ‘Immoderate greatness’ , want daarover heb ik het [1], bedoelt uiteraard dan toch Entropie toename: de samenhang wordt losser, meer verdeeld.
Dat kan ik billijken, meer mensen , meer meningen, minder kiezen, minder kennis, meer on-weerlegde onzin, meer toeterkanalen, etc. Het wordt een kakofonie, en zie het resultaat: verrechtsing, loze beloften, ongefundeerde verhalen, en geen aandacht voor essentiële en existentiële onderwerpen, het leven in een droomwereld.[2] Chaos dus, en dus hoge entropie.
Dat is een eenvoudige manier om het te proberen te verklaren. Ophuls gaat er ook uitgebreid op in, er zijn vele andere studies die laten zien dat als de structuren en organisaties groter worden en complexer dat er veel meer ’fouten’ in sluipen, en het onbeheersbaar kan worden. Ook nu. De ineenstorting is uiteindelijk onvermijdelijk, aldus Bardi [3] : langzaam en zacht of snel en hard.
Maar de grote vraag is: waar kwam dan die (veronderstelde) lage entropie, ofwel die eerder hoge (morele) organisatiegraad dan vandaan? Moreel of niet, die ontstaat niet vanzelf… Een grote samenhang, organisatie, saamhorigheid, hoge moraal ? Hoe werkt dat proces?
Bij lage entropie ligt organisatie voor een groot deel vast, zit in een stramien. Hoe groter de entropie, hoe meer chaos, maar ook hoe meer vrijheden systeem heeft. Daar binnen zijn dan duizenden nieuwe verschillende organisatievarianten mogelijk. Indien er voldoende energie invoer is, counterentropie krachten, dan kan zich mogelijk een specifieke organisatiestructuur vormen. Dat is wat op Aarde is gebeurd oiv zonne-energie, daardoor is de entropie afgenomen, en de de boel tot leven gekomen, georganiseerd geraakt, in steeds complexere organisatie. En dus lage entropie in tegenstelling tot het heelal zelf. Het werd in bedwang gehouden door de afhankelijkheid van wat er door zon groeide. Totdat fossiel in beeld kwam en de technologie om het te gebruiken, (informtie en daarvan afgeleide kennis neemt toe). Het draaide om, en entropie begint toe te nemen. Waarover later meer.
Als je die natuur daarentegen met rust laat begint die zich (hier op Aarde) te organiseren, in vele vormen, en te evolueren. Met rust laten betekent in dit geval dat de natuur zijn eigen tempo bepaalt en er evenwicht is (ontstaat) tussen afsterven van materie en opnieuw organiseren in nieuwe geëvolueerde vormen. Geen uitputting die de balans verstoord, en daardoor evolutie blokkeert. Hogere organisatiegraad is lagere entropie. Komt dat zien, alleen hier op Aarde.
De mens is daar zelf een gevolg van…. Maar wat nu als je de mens ‘met rust laat’, ontstaat er dan ook een ‘hogere beschaving’, een hogere moraal ( en een lage entropie)? Blijft dat doorgaan? Is moraal iets evolutionairs ?
De gedachten gaan naar de wederopbouw , na de 2e wereldoorlog. Men startte collectief aan het organiseren, de moraal als je dat zo wil noemen was hoog. In ieder geval die tijdelijke ‘moraal’ kwam dus weer voort uit hoge entropie, uit verval, en vernietiging van samenhang, uitputting, in de oorlog. Zou dat het lot zijn van de mens, die is uitgerust met denkende hersens, en daardoor net als biologische systemen onderhevig is aan zelf gecreëerde op en ondergang? Als samenleving? Om dan uit te komen op steeds hogere moraal en lage entropie, na een periode van lage moraal en hoge entropie? Net zoals planten in de herfst ook uiteen vallen en vergaan? Al denken wij dat dat onze eigen schuld is, is dat ook niet gewoon evolutie?
Maar was de moraal na de 2e wereldoorlog wel hoog? En de entropie laag? In ieder geval was er het saamhorigheidsgevoel, we zetten er de schouders onder, we bouwen samen wat op. Van de andere kant, het kon niet op, het grote uitputten dat al 100 jaar eerder was begonnen ging toen ook in de hoogste versnelling. Wat erop zou duiden dat lage morele entropie en lage fysische entropie niet samengaat. We zetten er samen de schouders onder om de wereld te reorganiseren, en tegelijk eens goed uit te putten, de fysische entropie te vergroten. Morele entropie als reciproke balans tegenover fysische entropie? Beide laag of hoog kan niet?
Maar als lage entropie betekent dat de mens streeft naar hoge fysische entropie, met oa chaos, uitputting, vervuiling, kan je dat dan wel lage morele entropie noemen? Is de morele entropie dan ook niet al hoog? Dat wil zeggen een verkeerde opvatting van moraal?
Als we verder terugkijken, zou je kunnen denken dat de mens , op wat uitzonderingen na, altijd heeft gestreefd naar hoge Fysische entropie: het lijkt wel ingebakken, door streven naar bezit, naar zelf verrijking: Onderdrukking, grondstoffen uitputtend en de omgeving in chaos achterlatend was vrijwel altijd aan de orde van de dag. Iemand schreef eens dat buitenaardse wezens zouden kunnen denken dat onze hoogste doel is om afval te creëren. Met andere woorden, materie te desorganiseren. Dan is er geen sprake van lage of hoge entropie, de moraal is altijd hetzelfde, en streeft standaard naar hoge fysische entropie…
De moraal is dan niets anders als weer een fysisch principe: zoals Max Power, door Lotka gedefineerd en later door Odum en Pinkerton verder uitgewerkt, : “evolutie in een systeem streeft ernaar de totale (bio) massa in een systeem te vergroten , zowel als de flow van massa door dat systeem te vergroten, alsmede de energie flux doordat systeem te vergroten, zolang er een ongebruikt aandeel massa en energie in dat systeem voorradig is”.[4,5] Het is een kandidaat voor de 4e wet in de thermodynamica.
Voor de ‘fossiele revolutie’ werd de mensheid bij dat streven steeds teruggefloten door enerzijds zijn eigen beperkte actieradius tot bronnen, en anderzijds de gelimiteerde beschikbaarheid of gelimiteerde arbeids (energie) beschikbaarheid tot oogsten van bronnen. Beiden zijn sinds fossiel natuurlijk geen belemmeringen meer. We waren het de afgelopen 100 jaar vergeten, maar het streven naar vergroten bezit en welvaart met al dan niet hogere fysische en of morele lagere en hogere entropie , door dat ( blijkbaar ingebakken?) morele streven naar meer (organisatie), is niets nieuws en in volle gang momenteel. Het kreeg een nieuw impuls met de fossiele revolutie, en zoiets als de 2e wereldoorlog was in dat opzicht niets anders als een hinderlijke onderbreking van dat maximaal consumeren. Het is onbeheersbaar, en nu komen weer de volgende fysische grenzen in zicht, er zal mogelijk een thermodynamische woestijn ontstaan, die eerst weer, na uitsterven van de mens, duizenden jaren nodig zal hebben om zicht weer tot lage fysische entropie te vormen, als dat nog mogelijk is. Dus, al redenerende, zaait de term morele entropie de verwachting dat er ook een hoge moraal mogelijk is, maar de praktijk laat zien dat , uitgezonderd wat kleinere culturen, dat niet het geval is. Wij hebben zelf de term moraal bedacht, maar er bestaat geen moraal, slechts groei of organisatie of bezitsdrang. Tenminste, ook dat is weer gedacht vanuit menselijk perspectief.
Het is hier weer dezelfde fout als iedereen in alles de laatste 150 jaar maakt: We stellen de mens weer centraal in dat denken. Ook ik doe dat in dit verhaal, en beredeneer alles vanuit zijn/mijn perspectief.
Het kan dus wellicht ook gewoon zijn zoals Hoffman beschrijft[6], vanuit evolutionair perspectief bezien: mensen zien zelf niet echt de werkelijkheid, maar kijken als het ware door een lens die slechts zicht geeft op tekenen en signalen hoe de kans te vergroten in leven te blijven. Alles maar dan ook alles zou daarop, veelal onbewust gericht zijn. Dat verklaart ook tot op zekere hoogte samenwerking, waar dat de eigen kans vergroot:maar ook weer afkeer, als dat nodig is.
Momenteel naderen we dan die laatste fase : we zien dus tegenwoordig vele gevaren en gaan dan individueel overleven, en schijt aan de samenleving. Ook wel een begrijpelijke reactie. Dat kan je dan Morele entropie toename noemen, maar het is fysische overleven en daarvoor de focus verschuiven van minder belang aan het geheel hechten maar meer focussen op het individuele. De ‘organisatie’ valt uit elkaar.
En dat is dan wellicht gewoon evolutie, op en ondergang van soorten, en wij zijn nu aan de beurt. Moraal bestaat slechts in de verbeelding van diezelfde mens, maar niet in de natuur. We kunnen dat wel proberen te verklaren maar we praten dan slechts in onszelf?
Er kan dan ook geen sprake zijn van morele entropie, er is helemaal geen moraal, het is gewoon natuur, een soort die zijn best doet een zo groot mogelijk territorium te bemachtigen , net zoals bomen overdadig zaden verspreiden.
.
1 Ophuls, in ‘ Immoderate greatness “
1 droomwereld: https://ronaldrovers.nl/leven-in-dromenland/
2 Ugo Bardi, ‘Before the Collapse ‘
4 Lotka: https://archive.org/details/elementsofphysic017171mbp/page/n11/mode/2up
5 Odum: https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/0304380083900327 and Hall:
[6] Hoffman, in ‘The case against reality , how evolution hid the truth ‘
[7] Hertog, ‘het ontstaan van de tijd’
[8] van Campen: https://arendvancampen.blogspot.com/ en
