De bestaande woningbouw moet naar 0-CO2. En aardgasvrij. Het een na het ander plan wordt gelanceerd. Maar ze zijn allemaal object gericht, de woning, of techniek gericht, of op zijn best ‘wijkgericht’. Ik heb daar ook aan gewerkt, maar kwam gaande weg tot andere inzichten: Het gaat zo niet werken. In twee afleveringende analyse en toepassing uitgewerkt van alle bevindingen.
Zo’n 10 jaar geleden ontstond in Kerkrade het eerste grote project voor het duurzaam renoveren van woningen in bewoonde toestand: de woningen kregen nieuwe zwaar geïsoleerde gevels en daken en een nieuwe verwarmings- en ventilatie installatie. En dat alles in 10 dagen. De renovatieploeg trok als een rijdende trein van pand naar pand, 1 dag voorbereiding, 1 dag verwijderen oude gevel delen, 1 dag monteren nieuw geveldelen, enzovoort. Per dag werd er aan de achterkant van die trein 1 woning opgeleverd, uiteindelijk 150 in totaal. Een geweldig project waarvoor de wbv Heemwonen haar nek uitstak, en een voorbeeld voor de latere projecten met 0- op de meter renovaties, (zelfs toen binnen 1 dag) en het uitwerken van plannen voor het verduurzamen van de gehele woningvoorraad in prefab elementen, zoals dat ook de basis vormt voor de huidige plannen. Destijds werkte ik daar enthousiast aan mee, we zagen het helemaal zitten , we zouden die trein door heel Nederland laten rollen. [1] Totdat de eerste barst in dat denken ontstond. Uit ons onderzoek bleek dat in sommige gevallen, zoals voor een tussenwoning, als we de materiaalimpact meenamen, zo’n extreem isolerende voorzetgevel niet de optimale keuze was: iets minder isolatie en een extra zonnepaneel bleek in totaal beter te scoren. [2] (1)
Toen kwam Parijs 2015, en publiceerde het IPCC voor het eerst het “Carbon budget”. De hoeveelheid CO2(equivalenten) die nog maximaal uitgestoten mocht worden om onder de twee graden of dicht bij 1,5 graad te blijven. Dat is een absoluut plafond.
Alsof je zeg maar 1000 euro in de portemonnee hebt, en daar de rest van je leven mee moet doen. Dat kan je in 1 jaar opmaken of in 30 jaar, maar op is op. Dat we in 2050 op 0-CO2 emissies moeten uitkomen, is slechts een politieke keuze, die dat dus uitgesmeerd heeft over de komende 30 jaar. Maar als we doorgaan op de huidige weg is een eerlijk aandeel van Nederland al in 2027 op. (het resterende emissie budget evenredig tussen alle aardbewoners verdeeld) . Ofwel dan is overschrijden van de 2 graden norm vrijwel onomkeerbaar. Het is dus zaak die emissies zo snel mogelijk omlaag te krijgen. Hoe langer dat duurt, hoe meer van het resterende budget al op is voor je aan maatregelen begint.
Als voorbeeld weerd e woningvoorraad: iedere woning die aangepakt wordt is daarna energie neutraal en veroorzaakt na verloop van tijd geen CO2 emissies meer ( in theorie) . Maar er kunnen maar beperkt aantal woningen per jaar gerenoveerd worden, waardoor de niet gerenoveerde woningen 100 % blijven bijdragen aan CO2 emissies. Als er 100.000 woningen per jaar worden gerenoveerd, zijn er dat na 10 jaar 1 miljoen, ofwel slechts 13 % van de voorraad. 87 pct draagt nog steeds als voorheen volledig bij aan die CO2 uitstoot, ( in 2030, als we al op 50% moeten zitten). Dat is dus sowieso al veel te traag, en biedt dus niet de oplossing om binnen dat budget te blijven [3] .(2)
Maar er ontstond nog een nieuw inzicht, in een samenwerking met Europese collega’s, waarbij we verkennende berekeningen maakten met betrekking tot dat budget: Als we het Nederlandse emissie budget, naar rato verdelen over de sectoren, zeg 20 % voor de woning voorraad, dan veroorzaken alle materialen voor de hele voorraad samen al meer CO2 uitstoot, als dat evenredig aandeel voor de bouw. Ondanks dat het per woning een goede zaak lijkt, ging de optelsom voor de hele voorraad over het budget voor 1,5 graden heen.[4] (3) . En dat is dus nog los van die tijdsvertraging in de uitvoering.(als onder 2)
Overigens, er van uitgaande dat nieuwbouw dan al vanaf het begin 0-CO2 emissies veroorzaakt, anders gaat dat ook nog van het restant budget af. Nieuwbouw zo feitelijk nu al aan de bouwregels van 2050 moeten voldoen, om dat emissie budget beschikbaar te houden voor aanpassingen aan de bestaande voorraad.[5] (4).
Die berekening van de cumulatieve uitstoot van alle woningen in de tijd wordt zelden gemaakt, meestal wordt er naar 1 techniek of product gekeken, en geoptimaliseerd. Iets wat zich ook voordoet bij bijvoorbeeld zonnepanelen: Zonnepanelen veroorzaken in hun productie CO2 emissies (direct) . En dat kan 3 jaar duren eer die gecompenseerde zijn, door de CO2 vrije productie van elektriciteit van het paneel zelf. Als er dan ieder jaar meer panelen geïnstalleerd ( en geproduceerd worden) als het jaar ervoor, blijft de CO2 uitstoot jaarlijks stijgen. Er is pas sprake van netto winst als er 3 jaar niet meer geïnstalleerd wordt. Dat effect wordt meestal over het hoofd gezien. Dat effect laat zich alleen zien als je op het schaalniveau van het land en in de tijd kijkt. Per paneel of project lijkt er na paar jaar winst. Maar op landelijke cq collectief niveau niet. Zo ook mbt de woningbouw, die dient als geheel te worden beschouwd.
Wat dan, hoe dan die cumulatieve CO2 curve omlaag te brengen? Niet dus woning voor woning of wijk voor wijk, en uitsmeren over 30 jaar, maar de oplossing moet gezocht worden in beperkte maatregelen die in zeer korte tijd in alle woningen kunnen worden toegepast. Daarmee wordt die cumulatieve CO2 emissie curve direct afgebogen en minder steil, waardoor we enerzijds al sterk reduceren en anderzijds meer tijd krijgen om het restant naar 0 te brengen. Denk bijvoorbeeld aan het uitrusten van alle woningen met een hybride warmtepomp naast de gas ketel. Die neemt al gauw 50pct van de verwarmingslast voor zijn rekening, en brengt dus onmiddellijk de gasvraag omlaag. ( en ja, ook aandacht voor geluid is nodig). Als we dat tegelijk doen met alle woningen uit te rusten met zonnepanelen op het dak, zuid oost of west het maakt niet uit, dan nemen we ook gelijk een groot deel van de nieuwe elektriciteitsvraag weg, en krijgen dan onmiddellijk CO2 reductie daarvoor terug. ( ik zou zeggen, alle daken nationaliseren en vol leggen.) En dat dus binnen een paar jaar, en de de curve van zowel van gas als van CO2 vlakt sterk af, voor jaren, voor de hele voorraad . Het is geen desinvestering, want voordat normaal de meeste woningen aan de beurt zijn voor verdergaande maatregelen, zijn die investeringen al afgeschreven. (Waarna bijvoorbeeld grootschalig op waterbronnen kan worden overgegaan) En wellicht hoeft verder isoleren dan sowieso niet meer, als het klimaat zich toch nog op een hoger gemiddeld temperatuur niveau heeft gesetteld, en de gasketel zelden meer inschakelt.
Om kort te gaan, om niet over 20 jaar erachter te komen dat we het niet gaan redden, is het nodig de renovatieplannen te baseren op de CO2 emissie curve, en niet per product of woning, maar voor de hele voorraad te rekenen, en in de tijd uitgezet. En de plannen daar op aan te passen, uiteraard. Dat is de eerste stap, een daalder waard.
(meer in deel 2)
[1] New energy housing retrofit concept: “renovation trains for mass housing, Building Research & Information Volume 42 issue 6 2014 , https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/09613218.2014.926764?journalCode=rbri20#.VKquEI-RA5Y%20
[2] Environmental impact evaluation of energy saving and energy generation: Case study for two Dutch dwelling types, Michiel Ritzen, T.Haagen, Ronald Rovers, Chris Geurts. in: Building and Environment 108 ·July 2016, https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S036013231630275X
[3] NL: http://ronaldrovers.nl/hybride-versus-0-energie-nom-aanpak-2/
UK: http://www.ronaldrovers.com/not-a-1-house-retrofit-focus-but-a-stock-focus-hybrid-solution/
[4] buildings carbon budget workgroup http://www.buildingscarbonbudget.org/ see chapter 3.1
[5] new buildings should comply with 2050 regulations http://www.ronaldrovers.com/new-construction-must-comply-with-regulations-2050/
